Đền bà chúa Then ở Lạng Sơn

☰ MỤC LỤC BÀI VIẾT

Bà Chúa Then là ai?

Chúa Then (bà Tổ nghề bói Then) là Thiên Tổ Thánh Then của người Choang, Nùng, Tày và Thái. Then nghĩa là Thiên hát lên để tế Ngọc Hoàng Thượng Đế. Bà hiện thân truyền phép cho ba đệ tử gồm Bà Nhất – tổ Then của người Choang và người nùng, Bà Nhị – tổ Then của người Tày, Bà Tam – tổ Then của người Thái.

Chúa bà có nhiều quyền phép như giải bùa, xem bói, chữa bệnh, gọi hồn và làm vô số phép dị tượng…. Chúa Bà Then hiện thân mặc áo chàm khăn vấn chéo, tay cầm đàn tính để điều binh luyện tướng của Chúa đi làm những công việc trên Thiên giao xuống, giúp đỡ dân chúng bách gia có lời kêu cầu tấu đối.

Lịch sử đền bà chúa Then

“ Tiết Lập Xuân giờ Giáp Thìn ngày Nhâm Thìn tháng Mậu Dần năm Ất Hợi ( tức 7h ngày 21 tháng giêng năm 1735) ” – Lê Trung Hưng Triều tôn cấp lập thờ Thánh Bà Tổ Then gồm chính thờ Tổ Then (Chúa Then) phía trước, sau thờ Tam Toà Thánh Mẫu, tả thờ Đức Đại Vương Trần Quốc Tuấn, hữu thờ Chúa Sơn trang tại Lạng Sơn Phiên Trấn (dị bản Phủ Trùng Khánh) – Văn Lan châu – Nà Lùng bản. Nay là thôn Nà Cốc, xã Hoàng Văn Thụ, huyện Bình Gia, tỉnh Lạng Sơn.

Trải qua thời gian lịch sử, hiện tại ngôi đền vẫn nằm đúng vị trí cũ và còn những đồ thờ cổ để lại như: Lư Hương cổ, bộ sáu mạ (đi ngựa), áo chàm cổ, đàn tính, chậu đồng, mâm đồng, bộ sóc nhạc, kiếm trừ tà vải bắc cầu, đồng đài xin âm dương bằng gỗ đều có niên đại hàng thế kỉ.

Ngôi đền xây dựng từ thời Lê Trung Hưng ban đầu chỉ là một cái miếu nhỏ, trong đền thờ Tứ phủ công đồng (nghi lễ thờ tam tứ phủ) và ngoài ra thờ một vị thần bà chúa Then của một gia đình từ nước Trung Quốc đi vào đồng thời là vị thủ nhang đầu tiên của đền.

Người dân Nùng Tày trong địa phương tin tưởng bà là thần tiên cầu gì được đó. Theo gia phả ghi lại, thời xưa trong làng có nhà họ Liễu từ Trung Quốc đi vào lập miếu thờ cúng Then. Lúc này có người dân bị ốm đắp thuốc nam mãi không khỏi thì họ đi xem bói tại đền và sắm hương hoa đăng trà quả thực lại khỏi bệnh. Tin đồn vang khắp nơi về ngôi miếu linh thiêng.

Người dân trong làng tin tưởng và mỗi lần có bệnh tật ốm đau lại đi xem bói và làm lễ. Trải qua năm tháng của lịch sử hiện tại ngôi đền vẫn nằm đúng vị trí cũ.

Hiện tại ngôi đền còn giữ được cổ vật lư hương với dòng chữ “Thánh cung vạn tuế” và còn một cây kiếm, áo chàm người Nùng và bộ sóc nhạc đều có giá trị trên 100 năm.

Năm 2016 ngôi đền được trùng tu lại với hệ thống cung giữa thờ Tam toà Thánh mẫu và bà chúa thủ đền bà chúa Then. Cung ngoài thờ sơn trang và cung bên thờ Đức Thánh trần triều.

Thủ nhang đền bà chúa Then

Ngôi đền đã trải qua 9 đời thủ nhang:

– Năm 1775 đến 1835 đời thủ nhang đầu tiên của đền (không rõ họ tên)

– Năm 1835 đến 1871 Ông Lèo Phù Sinh

– Năm 1871 đến 1916 Ông Lèo Cha Sang

– Năm 1916 đến 1987 Ông Liễu Văn Noong

– Năm 1987 đến 2011 Ông Liễu Văn Quay

– Năm 2011 đến nay, ông Liễu Văn Thành vinh dự được tiếp quản thủ nhang đền.

cụ thủ nhang đời thứ 8 – Liễu Văn Quay

Ngày tiệc bà chúa Then

Hai ngày tiệc chính của Đền là ngày mùng 2 tháng giêng âm lịch (lễ Lồng Tòng ) và lễ tiệc Chúa là ngày mùng 6 tháng 6 âm lịch hằng năm. Hiện tại ngôi đền đã trải qua 9 đời làm thủ nhang và thủ nhang trẻ tuổi nhất chỉ mới 27 tuổi.

“Vạn Dân Cầu Đảo Quốc An Khang
Thiên Hạ Thái Bình Ngàn Năm Thịnh”

Hát văn Chúa bói Then vấn hầu

Bản văn bà Chúa Then

Nhang thơm tấu trước án tiền
Thỉnh mời tiên chúa bói then ngự đồng
Cảnh lâm tùng rừng xanh ngan ngát
Cửa thượng ngàn bát ngát suối khe
Non thiêng hiu quạnh bốn bề
Chúa tiên giáng thế lập nghề bói then
Áo chàm đen trâm hoa tràng mạng
Đôi kiềng vàng khảm nạm ngọc lam
Lạng Sơn Chúa ngự thạch bàn
Tay cầm tính tẩu hát vang núi rừng
Tu tiên khí dụng công pháp chỉ
Phép nhiệm màu tà quỷ sợ uy
Sơn tinh voi hổ phục quỳ
Man man cầm thú đều thì phục công
Miền sơn động tay đàn miệng hát
Khí âm dương khúc nhạc điệu then
Danh thơm lừng lẫy lưu truyền
Tiếng đồn vang khắp trong miền Lạng Sơn
Thổ mán mường điều thì cung phục
Nhờ ơn bà cây đức vẻ vang
Thành tâm giữ nghiệp ca đàn
Gọi hồn non nước suối ngàn thủa xưa
Linh tiên khí thần cơ ứng khẩu
Phép nhập hồn tính tẩu ai hay
Có thì có tự mảy may
Không thì cả thế gian này cũng không
Có phen dạo sơn cùng bích thủy
Ai có lòng tùy hỉ hữu duyên
Có phen dạo cảnh non tiên
Hai nàng thị nữ khăn miên theo hầu
Khăn vấn đầu cổ đeo vòng bạc
Lược trâm cài má hạc tóc mây
Hây hây vành nguyệt vơi đầy
Dáng thanh đáng lịch vẻ đầy khuôn trăng
Dáng tiên chúa ả Hằng thua sắc
Bước khoan thai nhẹ gót lên non
Dù cho nước chảy đá mòn
Thương đồng chẳng quản dù còn bao xa
Chúa về đồng muôn nhà kính phục
Nét phong tư vẻ thực tài hoa
Chúa tiên linh ứng hay là
Khúc đàn non nước cầm ca chiêu hồn
Cân đàn then âm dương thấu tỏ
Nhạc vang lừng đâu đó mọi nơi
Thành tâm khấn bái luyện mời
Đan thành nhất dạ làm tôi chúa bà
Làm tôi chúa đồng gia hưng thịnh
Để cho đời nức tiếng thơm danh
Ai ơi hữu tử hữu sinh
Một niềm tưởng vọng tâm linh hữu thành
Tiết ngày lành dâng văn bái thỉnh
Nguyện phúc lai hưng thịnh đề đa
Thỉnh tiên chúa giáng điện tòa
Khuông phù đệ tử vinh hoa thọ trường