Dưới đây là lễ, văn khấn Mẫu Thượng Ngàn cho độc giả tham khảo.

Sắm lễ Mẫu Thượng Ngàn

Lễ mặn gồm: các món đặc sản của Việt Nam như cua, ốc, lươn, chanh quả, ớt, gạo nếp cẩm nấu xôi chè,…

Theo lệ thường, khi sắm lễ mặn sơn trang, người ta thường sắm theo con số 15, ví dụ như 15 con ốc, cua, 15 quả ớt, chanh hoặc có thể chỉ cần 1 quả nhưng được khía ra làm 15 phần… Con số 15 này tương ứng với 15 vị được thờ tại ban sơn trang (1 vị chúa, 2 vị hầu cận, 12 vị cô sơn trang)

Văn khấn Mẫu Thượng Ngàn

Nam Mô A Di Đà Phật!

Nam Mô A Di Đà Phật!

Nam Mô A Di Đà Phật!

Con lạy chín phương Trời, mười phương Chư Phật, Chư Phật mười phương.

Hương tử chúng con dốc lòng kính lạy Đức chúa Thượng Ngàn đỉnh thượng cao sơn triều mường Sơn tinh công chúa Lê Mại Đại Vương Ngọc Điện Hạ.

Con kính lạy Đức Thượng Ngàn chúa tể Mị Nương Quế Hoa công chúa tối tú tối linh, cai quản tám mươi mốt cửa rừng trong cõi Nam giao.

Con kính lạy chư Tiên, chư Thánh, chư Thần, Bát Bộ Sơn Trang, mười hai Tiên Nương, văn võ thị vệ, Thánh Cô Thánh Cậu, Ngũ Hổ Bạch Xà Đại Tướng.

Hương tử con là:………………………….

Cùng gia quyến, ngụ tại:…………………………….

Nhân lễ hội……chúng con thân đến………phủ chúa trên ngàn, thắp nén tâm hương kính dâng lễ vật, một dạ chí thành, chắp tay khấn nguyện. Cúi xin lượng cả bao dung, thể đức hiếu sinh, ra tay cứu vớt, độ cho chúng con cùng cả gia quyến bốn mùa được chữ bình an, tám tiết hưng long thịnh vượng, biến hung thành cát, mọi sự tốt lành.

Giãi tấm lòng thành, cúi xin chứng giám.

Nam Mô A Di Đà Phật! 

Nam mô A Di Đà Phật! 

Nam mô A Di Đà Phật! 

Tứ Phủ Thánh Mẫu

Mẫu Thượng Ngàn – Mỵ Nương Quế Hoa ở suối Mỡ, Bắc Giang

Thánh Mẫu Thượng Ngàn, bà mẹ Rừng có nguồn gốc mang tính truyền thuyết, gắn với địa bàn sinh tụ đầu tiên của loài người là vùng rừng núi trung du.

01/04/2021 10:22 2126

Có thể nói, ở đâu có rừng núi thì ở đó có đền thờ Mẫu Thượng Ngàn (Mẫu Nhạc phủ) nhưng đền thờ chính và được quan tâm nhiều hơn cả vẫn là vùng đất Bắc Giang – nơi có đền Suối Mỡ thờ Thánh Mẫu Thượng Ngàn.

Đền Suối Mỡ

Đền Suối Mỡ (còn gọi Vực Mỡ) là tên gọi chung cho quần thể di tích đền Hạ, đền Trung và đền Thượng thuộc xã Nghĩa Phương, huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang. Tài liệu xưa ghi chép lại, đền Suối Mỡ là nơi thờ Thánh Mẫu Thượng Ngàn, từng được sắc phong của các triều vua là “Thần thông quảng đại càn, thập nhị tôn nàng Vực Mỡ”.

Mẫu Thượng Ngàn được thờ ở đền Suối Mỡ là Mỵ Nương Quế Hoa, con gái Vua Hùng Định Vương và hoàng hậu An Nương. Hoàng hậu sinh ra nàng bên gốc quế rồi mất.

Lớn lên, Quế Hoa luôn nhớ thương mẹ nên đã đi vào rừng sâu để tìm dấu vết người mẹ hiền. Nàng được tiên ông ban cho phép thuật nên đã cùng 12 thị nữ ra sức tu tiên luyện đạo, cứu giúp dân lành. Khi nhân dân các bản làng đã có cuộc sống no ấm, Mỵ Nương Quế Hoa cùng 12 thị nữ bay về trời trên đám mây ngũ sắc.

Sách Bắc Giang địa chí xuất bản năm 1937, học giả Nhật Nham Trịnh Như Tấu viết: “… Đền Vực Mỡ thờ đức Thượng ngàn Thánh Mẫu Quế quốc công chúa. Đời Hùng Định vương, đệ tam cung là An Nương có thai ba năm. Đúng ngày 11 tháng 3 sinh ra một gái đặt tên là Quế Mỵ Nương, hình dung rất yêu kiều diễm lệ…

Công chúa thờ cha mẹ hết lòng hiếu kính. Kịp khi Mẫu hậu băng hà, việc cư tang đã trọn, bèn tâu xin Vương phụ đi chu du các vùng non nước… Ngày kia ngài tới đất Nghĩa Phương, đương mải nhìn phong cảnh chợt có một ông lão trượng râu tóc bạc phơ, hiện đến trước nói rằng: Lão sinh từ đời vua Hoàng đế, có học Phật đạo.

Công chúa cũng có tĩnh tâm, muốn theo gương lão học cách trường sinh, bất tử chăng? Công chúa thưa rằng: Vâng. Lão trượng khuyên công chúa phải tới chốn Vực Mỡ rũ hết lòng trần, lão sẽ truyền đạo cho. Nói xong biến mất. Công chúa bèn thiết cung ở Vực Mỡ (đền Thượng bây giờ) vời các phụ lão trong làng đến cho vàng, bạc để tậu ruộng, mua đất.

Xong rồi, chúa trở về nơi hành cung làm từ miếu và cấp vàng, bạc cho các xã sở tại phụng sự. Ngày 25 tháng 3, công chúa ngự thuyền rồng ra chơi cửa bể, thấy núi Thiên Thai phong cảnh hữu tình, liền ngự lên núi thưởng ngoạn, rồi hoá. Đời sau đều tôn là Thượng ngàn Thánh Mẫu”.

Miêu tả đền Suối Mỡ

Ghi nhớ công ơn, nhân dân xây dựng đền Suối Mỡ tôn thờ công chúa Mỵ Nương Quế Hoa. Đền Hạ làm kề bên trục đường chính, cạnh dòng Suối Mỡ, quanh năm nước chảy rì rào. Đền Trung phía sau dựa lưng vào núi, suối nước chảy quanh, non xanh, nước biếc. Thưởng ngoạn nơi đây, cụ Nhật Nham Trịnh Như Tấu đã viết: “Trên núi, cỏ cây chen lá, đá chen hoa, cảnh trí đã u nhã, lại hoà thêm một thứ âm nhạc thiên nhiên: Nước chảy, thông reo.

Thực là một nơi tiểu sơn lâm mà có đại kỳ quan, ngòi bút khó tả hết cái đẹp của tay thợ tạo”. Đền Thượng dựa lưng trên sườn núi Huyền Đinh, trước mặt có vực sâu, thác cao, dòng nước suối Mỡ đổ từ trên cao xuống dội vào những khối đá to tung bọt trắng xoá như nghìn phiến bạc.

Ngoài ngôi đền cổ thờ Thánh Mẫu Thượng Ngàn, vùng đất Bắc Giang còn lưu giữ những đạo sắc phong cổ ban tặng cho các vị Thánh Mẫu. Đó là minh chứng cho mạch nguồn khởi đầu của tục thờ Mẫu ở Bắc Giang. Đình, chùa Quỳnh Sơn, xã Quỳnh Sơn (Yên Dũng) lưu giữ đạo sắc phong ban tặng cho Thánh Mẫu ngày 16 tháng 5 niên hiệu Cảnh Hưng thứ 44-1783.

Nội dung ghi: Sắc cho Đế Thích Tiên Đình chứa muôn vàn điều tốt, giữ quyền cai quản lục quan. Thánh Mẫu Thượng Ngàn, vị thần rừng nguyên thủy không chỉ bước lên đền thờ đạo Mẫu với cương vị đệ nhị Thánh Mẫu mà còn đi vào Phật giáo, trở thành vị Thiền sư, đắc đạo chân như. Ở đây cho thấy rõ sự dung hợp giữa đạo Mẫu với đạo Phật.

Điều này biểu hiện rõ trong sự tích Thánh Mẫu Thượng Ngàn ở đền Suối Mỡ khi được Tiên ông học đạo Phật truyền đạo cho. Mặt khác có thể thấy hầu hết kiến trúc các ngôi chùa ở Bắc Giang đều có kết cấu tiền Phật hậu Mẫu, trong đó Mẫu Thượng Ngàn được thờ cùng Mẫu Thượng Thiên và Mẫu Thoải hoặc được thờ riêng ở ban Sơn Trang.

Ở đền Suối Mỡ, việc phụng thờ Mẫu Thượng Ngàn tương đối thống nhất, tức là không có sự phối thờ với các nhân vật nằm ngoài hệ thống đền thờ đạo Mẫu. Từ kiến trúc đền, các nghi thức thờ cúng đến truyền thuyết công chúa Mỵ Nương Quế Hoa đều tập trung ngợi ca tài năng, sắc đẹp và công trạng Mẫu, tạo điều kiện để khắc sâu vào tâm trí con nhang đệ tử và người dân về một ngôi đền thiêng nơi miền sơn cước sườn Tây Yên Tử.

Mẫu Thượng Ngàn vừa là bậc tôi tú anh linh, quyền cao tối thượng vừa gần gũi, bình dị trong hình hài một người vợ, người mẹ trần thế có lai lịch, gốc tích rõ ràng. Mùa xuân này về Bắc Giang lễ Mẫu Thượng Ngàn cũng là về với mẹ ở vùng đất thiêng Tây Yên Tử, để thành kính chiêm bái cảnh sắc núi non và thể hiện sự biết ơn đối với những người đã có công khai sơn phá thạch, mở mang bản làng, mang lại cuộc sống ấm no cho nhân dân.

Có thể nói, ở đâu có rừng núi thì ở đó có đền thờ Mẫu Thượng Ngàn (Mẫu Nhạc phủ) nhưng đền thờ chính và được quan tâm nhiều hơn cả vẫn là vùng đất Bắc Giang – nơi có đền Suối Mỡ thờ Thánh Mẫu Thượng Ngàn.

Đền Suối Mỡ

Đền Suối Mỡ (còn gọi Vực Mỡ) là tên gọi chung cho quần thể di tích đền Hạ, đền Trung và đền Thượng thuộc xã Nghĩa Phương, huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang. Tài liệu xưa ghi chép lại, đền Suối Mỡ là nơi thờ Thánh Mẫu Thượng Ngàn, từng được sắc phong của các triều vua là “Thần thông quảng đại càn, thập nhị tôn nàng Vực Mỡ”.

Mẫu Thượng Ngàn được thờ ở đền Suối Mỡ là Mỵ Nương Quế Hoa, con gái Vua Hùng Định Vương và hoàng hậu An Nương. Hoàng hậu sinh ra nàng bên gốc quế rồi mất.

Lớn lên, Quế Hoa luôn nhớ thương mẹ nên đã đi vào rừng sâu để tìm dấu vết người mẹ hiền. Nàng được tiên ông ban cho phép thuật nên đã cùng 12 thị nữ ra sức tu tiên luyện đạo, cứu giúp dân lành. Khi nhân dân các bản làng đã có cuộc sống no ấm, Mỵ Nương Quế Hoa cùng 12 thị nữ bay về trời trên đám mây ngũ sắc.

Sách Bắc Giang địa chí xuất bản năm 1937, học giả Nhật Nham Trịnh Như Tấu viết: “… Đền Vực Mỡ thờ đức Thượng ngàn Thánh Mẫu Quế quốc công chúa. Đời Hùng Định vương, đệ tam cung là An Nương có thai ba năm. Đúng ngày 11 tháng 3 sinh ra một gái đặt tên là Quế Mỵ Nương, hình dung rất yêu kiều diễm lệ…

Công chúa thờ cha mẹ hết lòng hiếu kính. Kịp khi Mẫu hậu băng hà, việc cư tang đã trọn, bèn tâu xin Vương phụ đi chu du các vùng non nước… Ngày kia ngài tới đất Nghĩa Phương, đương mải nhìn phong cảnh chợt có một ông lão trượng râu tóc bạc phơ, hiện đến trước nói rằng: Lão sinh từ đời vua Hoàng đế, có học Phật đạo.

Công chúa cũng có tĩnh tâm, muốn theo gương lão học cách trường sinh, bất tử chăng? Công chúa thưa rằng: Vâng. Lão trượng khuyên công chúa phải tới chốn Vực Mỡ rũ hết lòng trần, lão sẽ truyền đạo cho. Nói xong biến mất. Công chúa bèn thiết cung ở Vực Mỡ (đền Thượng bây giờ) vời các phụ lão trong làng đến cho vàng, bạc để tậu ruộng, mua đất.

Xong rồi, chúa trở về nơi hành cung làm từ miếu và cấp vàng, bạc cho các xã sở tại phụng sự. Ngày 25 tháng 3, công chúa ngự thuyền rồng ra chơi cửa bể, thấy núi Thiên Thai phong cảnh hữu tình, liền ngự lên núi thưởng ngoạn, rồi hoá. Đời sau đều tôn là Thượng ngàn Thánh Mẫu”.

Miêu tả đền Suối Mỡ

Ghi nhớ công ơn, nhân dân xây dựng đền Suối Mỡ tôn thờ công chúa Mỵ Nương Quế Hoa. Đền Hạ làm kề bên trục đường chính, cạnh dòng Suối Mỡ, quanh năm nước chảy rì rào. Đền Trung phía sau dựa lưng vào núi, suối nước chảy quanh, non xanh, nước biếc. Thưởng ngoạn nơi đây, cụ Nhật Nham Trịnh Như Tấu đã viết: “Trên núi, cỏ cây chen lá, đá chen hoa, cảnh trí đã u nhã, lại hoà thêm một thứ âm nhạc thiên nhiên: Nước chảy, thông reo.

Thực là một nơi tiểu sơn lâm mà có đại kỳ quan, ngòi bút khó tả hết cái đẹp của tay thợ tạo”. Đền Thượng dựa lưng trên sườn núi Huyền Đinh, trước mặt có vực sâu, thác cao, dòng nước suối Mỡ đổ từ trên cao xuống dội vào những khối đá to tung bọt trắng xoá như nghìn phiến bạc.

Ngoài ngôi đền cổ thờ Thánh Mẫu Thượng Ngàn, vùng đất Bắc Giang còn lưu giữ những đạo sắc phong cổ ban tặng cho các vị Thánh Mẫu. Đó là minh chứng cho mạch nguồn khởi đầu của tục thờ Mẫu ở Bắc Giang. Đình, chùa Quỳnh Sơn, xã Quỳnh Sơn (Yên Dũng) lưu giữ đạo sắc phong ban tặng cho Thánh Mẫu ngày 16 tháng 5 niên hiệu Cảnh Hưng thứ 44-1783.

Nội dung ghi: Sắc cho Đế Thích Tiên Đình chứa muôn vàn điều tốt, giữ quyền cai quản lục quan. Thánh Mẫu Thượng Ngàn, vị thần rừng nguyên thủy không chỉ bước lên đền thờ đạo Mẫu với cương vị đệ nhị Thánh Mẫu mà còn đi vào Phật giáo, trở thành vị Thiền sư, đắc đạo chân như. Ở đây cho thấy rõ sự dung hợp giữa đạo Mẫu với đạo Phật.

Điều này biểu hiện rõ trong sự tích Thánh Mẫu Thượng Ngàn ở đền Suối Mỡ khi được Tiên ông học đạo Phật truyền đạo cho. Mặt khác có thể thấy hầu hết kiến trúc các ngôi chùa ở Bắc Giang đều có kết cấu tiền Phật hậu Mẫu, trong đó Mẫu Thượng Ngàn được thờ cùng Mẫu Thượng Thiên và Mẫu Thoải hoặc được thờ riêng ở ban Sơn Trang.

Ở đền Suối Mỡ, việc phụng thờ Mẫu Thượng Ngàn tương đối thống nhất, tức là không có sự phối thờ với các nhân vật nằm ngoài hệ thống đền thờ đạo Mẫu. Từ kiến trúc đền, các nghi thức thờ cúng đến truyền thuyết công chúa Mỵ Nương Quế Hoa đều tập trung ngợi ca tài năng, sắc đẹp và công trạng Mẫu, tạo điều kiện để khắc sâu vào tâm trí con nhang đệ tử và người dân về một ngôi đền thiêng nơi miền sơn cước sườn Tây Yên Tử.

Mẫu Thượng Ngàn vừa là bậc tôi tú anh linh, quyền cao tối thượng vừa gần gũi, bình dị trong hình hài một người vợ, người mẹ trần thế có lai lịch, gốc tích rõ ràng. Mùa xuân này về Bắc Giang lễ Mẫu Thượng Ngàn cũng là về với mẹ ở vùng đất thiêng Tây Yên Tử, để thành kính chiêm bái cảnh sắc núi non và thể hiện sự biết ơn đối với những người đã có công khai sơn phá thạch, mở mang bản làng, mang lại cuộc sống ấm no cho nhân dân.

Tứ Phủ Thánh Mẫu

Mẫu Thượng Ngàn – Bà Chúa Thượng Ngàn – Mẫu đệ nhị

Mẫu Thượng Ngàn tên gọi đầy đủ là Mẫu Đệ Nhị Thượng Ngàn, Mẫu có tên gọi khác là Lâm Cung Thánh Mẫu hoặc Bà Chúa Thượng Ngàn.

01/04/2021 09:57 2667

Mẫu còn có các tên gọi khác: Mẫu Đệ nhị Nhạc Phủ, Diệu Tín Thiền sư, Lê Mại Đại Vương, Đông Cuông Công chúa, Sơn Tinh công chúa…

Mẫu Thượng Ngàn đứng đầu Nhạc Phủ là vị Thánh Mẫu cai quản miền rừng núi và cao nguyên. Bà là một trong 3 vị Tam Tòa Thánh Mẫu trong hệ thống Tứ Phủ Đạo Mẫu Việt Nam. Mẫu mặc trang phục màu xanh lá, thường ngồi bên tay phải của Mẫu Thượng Thiên.

Từ ngày Mẫu Thượng Ngàn về cai quản thì người dân mùa màng nào cũng bội thu, đợt đi săn nào cũng bắt được thú lớn. Vì vậy bà được nhân dân hết mực tôn kính và nghe theo. Cho đến ngày nay, sự tích Mẫu Thượng Ngàn vẫn còn được lưu truyền rộng rãi qua nhiều thế hệ.

Sự tích Mẫu Thượng Ngàn

Về nguồn gốc, sự tích Mẫu Thượng Ngàn thì có rất nhiều truyền thuyết:

Truyền thuyết thứ nhất:

Mẫu Thượng Ngàn là con gái đầu tiên của Ngọc Hoàng. Khi trưởng thành, tính tình thẳng thắng, cứng rắn nên được vua cha Ngọc Hoàng giao cho cai quản vùng núi rừng hoang vu. Nhưng từ khi cai quản vùng này thì cây cối đều được tươi tốt, việc săn bắn cũng được nhiều hơn trước, cuộc sống của con người được cải thiện rất nhiều. Đặc biệt, bà còn dạy dân cách dùng lửa và nấu ăn nên người dân hết lòng tôn kính, thờ phụng bà cho tới ngày nay.

Truyền thuyết thứ hai:

Mẫu Thượng Ngàn là con của vua Đế Thích, hạ phàm đầu thai làm con vua Hùng Vương. Khi sinh bà, hoàng hậu đang đi rừng, vì đau quá phải vịn vào cành quế mới sinh hạ được bà nên vua Hùng Vương mới đặt tên cho bà là Quế Hoa Mỵ Nương nhưng hoàng hậu không may qua đời ngay sau đó. Lớn lên, Quế Hoa luôn nhớ thương mẹ nên đã đi vào rừng sâu để tìm mẹ. Bà được ông Bụt ban cho phép thuật và 12 thị nữ nên đã ra sức cứu giúp dân lành. Khi nhân dân đã có cuộc sống ấm no, bà trở về nơi bà đã giáng trần. Để tưởng nhớ công ơn, người dân tôn bà là Bà Chúa Thượng Ngàn cai quản vùng núi.

Truyền thuyết thứ ba:

Mẫu Thượng Ngàn là con gái của Sơn Tinh và Mỵ Nương, có tên là La Bình. Ngay từ nhỏ, bà thường theo cha đi khắp miền núi non, hang động và được các vị Sơn thần quý mến, giúp đỡ. Sau khi cha mẹ được Ngọc Hoàng Thượng Đế phong làm hai vị thánh bất tử thì bà cũng được phong làm Mẫu Thượng Ngàn cai quản 81 cửa rừng và các miền núi non, hang động,…

Cho dù sự tích Mẫu Thượng Ngàn có nguồn gốc như thế nào đi chăng nữa thì người dân Việt vẫn khâm phục, ngưỡng mộ và tôn thờ công lao của bà.

Theo hầu Mẫu Thượng Ngàn là Bát Bộ Sơn Trang và Thập Nhị Bộ Tiên Nàng (12 cô Sơn Trang).

Trong đó có một truyền thuyết như sau:

Mẫu Thượng Ngàn lấy ông họ Đỗ ở Đồng Đăng, hạ sinh được ông Đỗ Đống, Ông Đỗ Đống lấy bà Nguyễn Thị Tươi sinh ra 8 tướng phù giúp An Dương Vương, sau này hiển linh phù giúp Hai Bà Trưng và các đời Lý, Trần, Lê. Nhân dân ta gọi là Bát Bộ Sơn Trang, cai quản các lũng, các nương núi rừng. Bát Bộ Sơn Trang bao gồm: Đỗ Trinh, Đỗ Triệu, Đỗ Hiệu, Đỗ Trung, Đỗ Bích, Đỗ Trương, Đỗ Cường, Đỗ Dũng.

Đền Thờ Mẫu Thượng Ngàn

Hiện nay, đền thờ Mẫu Thượng Ngàn có ở khắp nơi, nhưng có ba nơi thờ chính là đền thờ ở Suối Mỡ (xã Nghĩa Phương, huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang), đền Công Đồng Bắc Lệ (xã Tân Thành, huyện Hữu Lũng, tỉnh Lạng Sơn), và đền Đông Cuông (thôn Bến Đền, xã Đông Cuông, huyện Văn Yên, tỉnh Yên Bái). Đây là những ngôi đền linh thiêng thờ Mẫu Thượng Ngàn trong tục thờ Mẫu của người Việt.

Ngày lễ Mẫu Thượng Ngàn diễn ra vào 20/9 Âm lịch hàng năm. Lễ hội thể hiện truyền thống, văn hóa tâm linh tốt đẹp của người Việt và tinh thần gìn giữ, phát huy những phong tục của cha ông từ xưa tới nay. Đó còn là đạo lý uống nước nhớ nguồn, ăn quả nhớ kẻ trồng cây được truyền từ đời này sang đời khác.

Hát văn Chúa Thượng Ngàn hay nhất

Mẫu còn có các tên gọi khác: Mẫu Đệ nhị Nhạc Phủ, Diệu Tín Thiền sư, Lê Mại Đại Vương, Đông Cuông Công chúa, Sơn Tinh công chúa…

Mẫu Thượng Ngàn đứng đầu Nhạc Phủ là vị Thánh Mẫu cai quản miền rừng núi và cao nguyên. Bà là một trong 3 vị Tam Tòa Thánh Mẫu trong hệ thống Tứ Phủ Đạo Mẫu Việt Nam. Mẫu mặc trang phục màu xanh lá, thường ngồi bên tay phải của Mẫu Thượng Thiên.

Từ ngày Mẫu Thượng Ngàn về cai quản thì người dân mùa màng nào cũng bội thu, đợt đi săn nào cũng bắt được thú lớn. Vì vậy bà được nhân dân hết mực tôn kính và nghe theo. Cho đến ngày nay, sự tích Mẫu Thượng Ngàn vẫn còn được lưu truyền rộng rãi qua nhiều thế hệ.

Sự tích Mẫu Thượng Ngàn

Về nguồn gốc, sự tích Mẫu Thượng Ngàn thì có rất nhiều truyền thuyết:

Truyền thuyết thứ nhất:

Mẫu Thượng Ngàn là con gái đầu tiên của Ngọc Hoàng. Khi trưởng thành, tính tình thẳng thắng, cứng rắn nên được vua cha Ngọc Hoàng giao cho cai quản vùng núi rừng hoang vu. Nhưng từ khi cai quản vùng này thì cây cối đều được tươi tốt, việc săn bắn cũng được nhiều hơn trước, cuộc sống của con người được cải thiện rất nhiều. Đặc biệt, bà còn dạy dân cách dùng lửa và nấu ăn nên người dân hết lòng tôn kính, thờ phụng bà cho tới ngày nay.

Truyền thuyết thứ hai:

Mẫu Thượng Ngàn là con của vua Đế Thích, hạ phàm đầu thai làm con vua Hùng Vương. Khi sinh bà, hoàng hậu đang đi rừng, vì đau quá phải vịn vào cành quế mới sinh hạ được bà nên vua Hùng Vương mới đặt tên cho bà là Quế Hoa Mỵ Nương nhưng hoàng hậu không may qua đời ngay sau đó. Lớn lên, Quế Hoa luôn nhớ thương mẹ nên đã đi vào rừng sâu để tìm mẹ. Bà được ông Bụt ban cho phép thuật và 12 thị nữ nên đã ra sức cứu giúp dân lành. Khi nhân dân đã có cuộc sống ấm no, bà trở về nơi bà đã giáng trần. Để tưởng nhớ công ơn, người dân tôn bà là Bà Chúa Thượng Ngàn cai quản vùng núi.

Truyền thuyết thứ ba:

Mẫu Thượng Ngàn là con gái của Sơn Tinh và Mỵ Nương, có tên là La Bình. Ngay từ nhỏ, bà thường theo cha đi khắp miền núi non, hang động và được các vị Sơn thần quý mến, giúp đỡ. Sau khi cha mẹ được Ngọc Hoàng Thượng Đế phong làm hai vị thánh bất tử thì bà cũng được phong làm Mẫu Thượng Ngàn cai quản 81 cửa rừng và các miền núi non, hang động,…

Cho dù sự tích Mẫu Thượng Ngàn có nguồn gốc như thế nào đi chăng nữa thì người dân Việt vẫn khâm phục, ngưỡng mộ và tôn thờ công lao của bà.

Theo hầu Mẫu Thượng Ngàn là Bát Bộ Sơn Trang và Thập Nhị Bộ Tiên Nàng (12 cô Sơn Trang).

Trong đó có một truyền thuyết như sau:

Mẫu Thượng Ngàn lấy ông họ Đỗ ở Đồng Đăng, hạ sinh được ông Đỗ Đống, Ông Đỗ Đống lấy bà Nguyễn Thị Tươi sinh ra 8 tướng phù giúp An Dương Vương, sau này hiển linh phù giúp Hai Bà Trưng và các đời Lý, Trần, Lê. Nhân dân ta gọi là Bát Bộ Sơn Trang, cai quản các lũng, các nương núi rừng. Bát Bộ Sơn Trang bao gồm: Đỗ Trinh, Đỗ Triệu, Đỗ Hiệu, Đỗ Trung, Đỗ Bích, Đỗ Trương, Đỗ Cường, Đỗ Dũng.

Đền Thờ Mẫu Thượng Ngàn

Hiện nay, đền thờ Mẫu Thượng Ngàn có ở khắp nơi, nhưng có ba nơi thờ chính là đền thờ ở Suối Mỡ (xã Nghĩa Phương, huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang), đền Công Đồng Bắc Lệ (xã Tân Thành, huyện Hữu Lũng, tỉnh Lạng Sơn), và đền Đông Cuông (thôn Bến Đền, xã Đông Cuông, huyện Văn Yên, tỉnh Yên Bái). Đây là những ngôi đền linh thiêng thờ Mẫu Thượng Ngàn trong tục thờ Mẫu của người Việt.

Ngày lễ Mẫu Thượng Ngàn diễn ra vào 20/9 Âm lịch hàng năm. Lễ hội thể hiện truyền thống, văn hóa tâm linh tốt đẹp của người Việt và tinh thần gìn giữ, phát huy những phong tục của cha ông từ xưa tới nay. Đó còn là đạo lý uống nước nhớ nguồn, ăn quả nhớ kẻ trồng cây được truyền từ đời này sang đời khác.

Hát văn Chúa Thượng Ngàn hay nhất