Mời độc giả đọc hết bài viết này để hiểu rõ về “Bà Chúa Sơn Trang”.
Nguồn gốc tục thờ Sơn Trang
Tục thờ Sơn Trang là một tục thờ của người Việt ra đời từ thời Âu Lạc cách đây khoảng 2000 năm. Vậy tại sao Cung Sơn Trang lại được phối thờ trong các đền phủ theo tín ngưỡng Tứ Phủ mặc dù tục thờ Tứ Phủ chỉ thịnh hành sau khi Thánh Mẫu Liễu Hạnh xuất hiện cách đây gần 600 năm.
Phối thờ cung Sơn Trang trong điện thờ Tứ Phủ
Việc phối thờ Sơn Trang trong cùng đền; phủ của tục thờ Tứ Phủ mang dấu ấn đậm nét tinh thần đoàn kết dân tộc giữa người Kinh đa số và các dân tộc thiểu số từ thời xa xưa. Điều đó muốn nói rằng đất nước Việt Nam là của chung mọi dân tộc Việt Nam và các dân tộc Việt đều thờ chung các vị Thánh. Sau khi giúp vua Lê Thắng trận và được sắc phong.
Hầu hết ở các đền và phủ đều có cung thờ Sơn Trang. Cung Sơn Trang (hay còn gọi Động Sơn Trang) thường được bài trí là một động đá có Chúa Sơn Trang và các Cô Sơn Trang ngự. Vậy Chúa Sơn Trang có phải là vị thánh nằm trong hệ thống Tứ Phủ hay không?
Chúa Sơn Trang là hiện thân của Mẫu Thượng Ngàn
Khi thánh Mẫu Liễu Hạnh xuất hiện, triều đình nhà Lê đã phong Chúa Sơn Trang là “Lê Mại Đại Vương”. Kể từ đó Chúa Sơn Trang trở thành Mẫu Thượng Ngàn đứng ngôi thứ hai trong Tam Tòa Thánh Mẫu. Như vậy, Tín ngưỡng thờ Tứ Phủ được coi là sự kết hợp hài hòa của tục thờ Mẫu Liễu Hạnh và tục thờ Sơn Trang.
Tượng bà Chúa Sơn Trang đẹp
Chúa Sơn Trang là ai?
Theo tác giá Đồng Âm thì ngự tại Cung Sơn Trang (hay Tòa Sơn Trang) là Tam Tòa Sơn Trang. Tam Tòa Sơn Trang bao gồm:
– Sơn Trang Đệ Nhất: Thanh Sơn Đại Vương Bạch Anh Quản Trưởng Sơn Lâm Công chúa Lê Mại Đại Vương.
– Sơn trang Đệ Nhị: Diệu Tín Thiền Sư La Bình Công chúa.
– Sơn Trang Đệ Tam: Sơn Trang đệ tam Diệu Nghĩa thiền sư Quế Hoa công chúa.
Đây là ba Chúa Sơn Trang có từ thời Vua Hùng, cả 3 ngôi này đều được coi là ba hiện thân của Mẫu Thượng Ngàn. Bởi Mẫu Thượng Ngàn tại đền Bắc Lệ chính là La Bình Công Chúa; tại Đền Suối Mỡ chính là Quế Hoa Công Chúa, còn tại đền Đông Cuông là Lê Mại Đại Vương Công Chúa.
Mẫu Thượng Ngàn cai quản tam thập lục động, thập nhị tiên nàng, bát bộ sơn trang. Trong tòa Sơn trang chia ra làm 12 chốn Mán, 12 chốn Mường, 12 chốn man di Thổ tộc cho nên mới gọi là tam thập lục động sơn lâm sơn trang, và 82 cửa rừng, 72 cửa biển, bát bộ sơn trang (8 tướng trai), thập nhị bộ tiên nàng (12 tướng gái).
Bát Bộ Sơn Trang là ai?
Theo tương truyền Mẫu Thượng Ngàn lấy ông họ Đỗ ở Đồng Đăng, hạ sinh được ông Đỗ Đống, Ông Đỗ Đống lấy bà Nguyễn Thị Tươi sinh ra 8 tướng phù giúp An Dương Vương, sau này hiển linh phù giúp Hai Bà Trưng và các đời Lý, Trần, Lê. Nhân dân ta gọi là 8 tướng sơn trang, Cai quản Các Lũng, Các Nương Núi Rừng, gồm: Đỗ Trinh, Đỗ Triệu, Đỗ Hiệu, Đỗ Trung, Đỗ Bích, Đỗ Trương, Đỗ Cường, Đỗ Dũng.
Bản văn Bát bộ Sơn Trang
Ngọc Hoàng có lệnh truyền nay,
Quản cai ngày dày, sơn trí sơn trang.
Quê nhà vốn ở trên Mường
Ở châu An Bá, ở làng Thọ Gia.
Vốn xưa Văn Luyện là cha,
Kết nghĩa giao hòa Mẫu Đặng Thị Tươi.
Bèn sinh ra được tám người,
Thấy đức tài lạ, tốt tươi kì hình.
Tướng cả hiệu là Đỗ Trinh,
Tướng hai Đỗ Bích đặc danh anh tài.
Tướng ba Đỗ Trung kì tài,
Tướng tư Đỗ Triệu nào ai dám nhường.
Tướng năm hiệu là Đỗ Trương
Tướng sáu Đỗ Cường báo ứng thần thông.
Tướng bảy hiệu là Đỗ Công
Tướng tám Đỗ Dũng uy hùng ai đang.
Đã mời tám tướng sơn trang,
12 cô Sơn Trang là ai?
Thập nhị cô Sơn Trang là 12 thánh cô sơn trang đi theo hầu Mẫu Thượng Ngàn. 12 Thánh Cô này là: Cô Cả Núi Dùm; Cô Đôi Bắc Lệ; Cô Bơ Thượng Ngàn, Cô Tư Ỷ La, Cô Năm Đồng Tiền, Cô Sáu Đồi Ngang, Cô Tám Thượng Ngàn, Cô Chín thượng ngàn, Cô Mười Suối Ngang, Cô Mười Một Đồng Nhân, Cô Mười Hai Thượng Ngàn.
Động Sơn Trang: 12 cô Sơn Trang theo hầu bà Chúa Sơn Trang
Theo ý kiến này thì 12 cô Sơn Trang không phải là các thánh cô trong Tứ Phủ Thánh Cô.
Như vậy, Chúa Sơn Trang thờ trong Động Sơn Trang chính là hiện thân của Mẫu Thượng Ngàn trong Tam Tòa Thánh Mẫu.
Lễ vật cúng ban Sơn Trang
Khi đến dâng hương ở các đền chùa nên sắm các mân lễ sơn trang chay như hương, hoa tươi, quả chín, oản, xôi, chè… Không đặt lễ mặn ở khu vực Phật điện tức là chính điện, tức là nơi thờ tự chính của ngôi chùa.
Trên hương án của chính điện chỉ được dâng đặt lễ chay, tịnh. Việc sắm sửa lễ mặn như cỗ tam sinh (trâu, dê, lợn), thịt gà, giò, chả… chỉ có thể được chấp nhận nếu như trong khu vực chùa có thờ tự các vị Đức Ông, Thánh, Mẫu và chỉ dâng đặt tại ban thờ hay điện thờ mà thôi.
Cỗ mặn mâm sơn trang gồm những đồ đặc sản Việt Nam: cua, ốc, lươn, ớt, chanh quả…Nếu có gạo nếp cẩm nấu xôi chè thì cũng thuộc vào lễ này.
Theo lệ thường, khi sắm lễ mặn cúng sơn trang, người ta thường sắm theo con số 15:
+ 15 con ốc, cua,
+ 15 quả ớt, chanh hoặc có thể chỉ cần 1 quả nhưng được khía ra làm 15 phần…
Con số 15 này tương ứng với 15 vị được thờ tại ban sơn trang (1 vị chúa Sơn Trang, 2 vị hầu cận, 12 cô Sơn Trang)
Bài văn khấn ban Sơn Trang
Bài văn khấn bà chúa Sơn Trang ngắn gọn dễ thuộc dành cho những người không thường xuyên đi lễ đền, điện thờ tam tứ phủ.
Nam mô a di Đà Phật!
Nam mô a di Đà Phật!
Nam mô a di Đà Phật!
Con lạy chín phương Trời, mười phương Chư Phật, Chư Phật mười phương.
Con kính lạy Đức chúa Thương Ngàn đỉnh thương cao sơn triều mường Sơn tinh công chúa Lê Mại Đại Vương ngọc điện hạ.
Con kính lạy Đức Thượng Ngàn chúa tể Mị Nương Quế Hoa công chúa tối tú tối linh, cai quản ba mươi sáu cửa rừng mười hai cửa bể.
Con kính lạy chư Tiên, chư Thánh chư Thần, Bát bộ Sơn trang, thập nhị Tiên Nàng, Thánh cô Thánh cậu, Ngũ hổ Bạch xà Đại tướng.
Hương tử con là…………………….
Ngụ tại………………………..
Nhân tiết…………… Chúng con thân đến phủ chúa trên ngàn, đốt nén tâm hương kính dâng lễ vật, một dạ chí thành, chắp tay khấn nguyện. Cúi xin lượng cả bao dung, thể đức hiếu sinh, phù hộ độ trì cho chúng con cùng cả gia quyến chín tháng đông, ba tháng hè được sức khỏe dồi dào, phúc thọ khang ninh, lộc tài vượng tiến, công việc hanh thông, vạn sự tốt lành.
Chúng con lễ bạc tâm thành, cúi xin chứng giám, phù hộ độ trì.
Nam mô a di Đà Phật!
Nam mô a di Đà Phật!
Nam mô a di Đà Phật!
