Từ những ngôi nhà thờ đơn sơ bằng tre gỗ thuở sơ khai cho đến những công trình đá vĩ đại in dấu trên đất Việt, hành trình của đức tin Công giáo nơi quê hương chúng ta luôn gắn liền với những dấu chỉ nhiệm mầu. Trong những nhà thờ cổ kính rải rác từ Bắc chí Nam, mỗi chi tiết kiến trúc, mỗi nét hoa văn, mỗi đường nét khắc họa không chỉ là trang trí đơn thuần, mà còn là những ẩn dụ thiêng liêng, chuyển tải những chân lý đức tin sâu sắc.
Bước chân vào một nhà thờ cổ, người tín hữu dễ dàng cảm nhận được sự thiêng liêng bao trùm, nhưng ít ai để ý rằng, ngay trong từng viên gạch, từng bức tượng, từng ô cửa sổ, đều ẩn chứa những thông điệp lặng thầm mời gọi chiêm niệm.
Bài viết hôm nay sẽ cùng bạn khám phá: Những dấu chỉ ẩn dụ trong nhà thờ Công giáo cổ Việt Nam – những ngôn ngữ thầm lặng của đức tin, được các bậc tiền nhân ghi khắc trong lòng đất nước, để lại cho hậu thế một kho tàng thiêng liêng vô giá.
1. Biểu tượng cây thánh giá – Tâm điểm của mọi nhà thờ
Thánh giá là dấu chỉ căn bản nhất của đức tin Kitô giáo, là “sự khôn ngoan và quyền năng của Thiên Chúa” (1 Cr 1,18-24). Trong kiến trúc nhà thờ cổ Việt Nam, thánh giá không chỉ hiện diện trên nóc tháp chuông, mà còn được ẩn dụ khéo léo trong nhiều chi tiết.
Thánh giá nơi tháp chuông:
Ở hầu hết các nhà thờ cổ như Phát Diệm, Bùi Chu, Kẻ Sặt, tháp chuông cao vút với cây thánh giá trên đỉnh vừa là cột mốc tín lý, vừa tượng trưng cho “thành lũy của đức tin” (Gl 2,9).
Thánh giá trong kết cấu mái:
Nhiều nhà thờ xưa có thiết kế mái giao thoa hình thánh giá, dù nhìn từ dưới không rõ, nhưng khi nhìn từ trên cao hoặc bản thiết kế tổng thể sẽ thấy nhà thờ mang hình thánh giá – biểu tượng của sự hy sinh cứu độ.
Dẫn chứng giáo huấn:
Giáo lý Hội Thánh Công giáo nhấn mạnh: “Dấu thánh giá là lời tuyên xưng đức tin vào Chúa Ba Ngôi và vào mầu nhiệm cứu độ” (GLHTCG 2157).
Lời mời gọi:
Mỗi lần chiêm ngưỡng cây thánh giá nơi mái nhà thờ, hãy dâng một lời nguyện tạ ơn Đấng đã chịu chết để cứu chuộc chúng ta, và xin được vác thập giá đời mình cách can đảm.
2. Hoa văn “hoa huệ” – Hình ảnh của Đức Mẹ và sự tinh tuyền
Trên nhiều cột đá, cửa gỗ, bàn thờ của các nhà thờ cổ, hình ảnh hoa huệ thường xuất hiện như một họa tiết trang trí. Nhưng thực chất, đó là ẩn dụ sâu sắc.
Ý nghĩa thần học:
Hoa huệ tượng trưng cho sự tinh tuyền, khiết trinh – những nhân đức nơi Đức Trinh Nữ Maria. Trong Sách Diễm Ca, hoa huệ là biểu tượng của tình yêu tinh tuyền: “Như hoa huệ giữa bụi gai, bạn tình tôi giữa đám con gái” (Dc 2,2).
Ứng dụng kiến trúc:
Những nhà thờ như Phú Nhai, Nam Định, hay Phát Diệm thường chạm khắc hoa huệ trên cổng chính, nơi cột trụ – như lời chúc phúc cho người tiến bước vào thánh điện với tâm hồn thanh sạch.
Dẫn chứng từ Thánh nhân:
Thánh Bênađô từng ca ngợi Đức Mẹ là “hoa huệ giữa đám gai”, vẹn tuyền giữa trần gian đầy tội lỗi.
Lời mời gọi:
Mỗi lần nhìn thấy cánh hoa huệ đá cứng cỏi mà tinh tế, ta được nhắc nhớ canh tân tâm hồn, sống ngay lành như Mẹ Maria.
3. Hình ảnh cá – Biểu tượng của đức tin âm thầm
Trong nghệ thuật nhà thờ Việt Nam cổ, đặc biệt là các phù điêu, bạn sẽ dễ dàng bắt gặp hình ảnh cá – một biểu tượng rất cổ xưa của Kitô giáo.
Nguồn gốc Kinh Thánh:
Chữ ICHTHYS (cá trong tiếng Hy Lạp) là từ viết tắt của “Iēsous Christos, Theou Yios, Sōtēr” – “Giêsu Kitô, Con Thiên Chúa, Đấng Cứu Độ”.
Biểu tượng trong nhà thờ cổ:
Các nhà thờ như Phát Diệm (Ninh Bình) hay Trung Lao (Nam Định) chạm khắc hình cá trên mái ngói, trần gỗ, như một cách tuyên xưng đức tin thầm lặng, nhất là thời kỳ bách hại.
Giáo lý Giáo hội:
Sách Giáo lý Công giáo khẳng định: “Từ ban đầu, dấu hiệu cá đã biểu thị cho Đức Kitô và các Kitô hữu” (GLHTCG 1218).
Lời mời gọi:
Chiêm ngưỡng biểu tượng cá, chúng ta được nhắc nhớ sống đức tin khiêm nhường, bền bỉ như những tín hữu đầu tiên.
4. Kiến trúc mái cong – Chiếc thuyền cứu độ
Một trong những đặc điểm độc đáo của nhà thờ cổ Việt Nam là mái cong như hình chiếc thuyền, gợi nhắc hình ảnh con thuyền Hội Thánh vượt sóng đời trần gian.
Kinh Thánh nền tảng:
Con thuyền của ông Noe (St 6–9) cứu loài người và muôn vật, cũng như Hội Thánh cứu rỗi linh hồn trong cơn lụt lội tội lỗi.
Biểu tượng kiến trúc:
Các mái nhà thờ cong vút như mái đình làng Việt, nhưng sâu xa mang ý nghĩa Hội Thánh đang chèo lái con thuyền linh hồn tới bến cứu độ.
Lời dạy của Giáo hoàng:
Đức Thánh Cha Phanxicô đã so sánh Hội Thánh với con thuyền vượt qua biển động, mời gọi chúng ta bám lấy Hội Thánh để được cứu độ.
Lời mời gọi:
Khi bước dưới mái nhà thờ cong rộng, hãy nhớ rằng ta đang ở trên con thuyền Chúa, cùng nhau vượt qua bao giông bão trần gian.
5. Chuông nhà thờ – Tiếng gọi từ trời
Tiếng chuông ngân vang từ các tháp nhà thờ xưa không chỉ để báo giờ lễ, mà còn là ẩn dụ của tiếng Chúa mời gọi linh hồn.
Kinh Thánh gợi ý:
“Tiếng Chúa như tiếng nhiều dòng nước, như tiếng của nhiều đàn hạc” (Kh 14,2).
Biểu tượng thiêng liêng:
Mỗi tiếng chuông như lời mời gọi ăn năn, trở về; như tiếng Chúa Giêsu kêu gọi: “Hãy theo Ta!” (Mt 4,19).
Dẫn chứng thực tế:
Ở làng Công giáo xưa, tiếng chuông còn báo hiệu giờ kinh chung, giờ cầu nguyện gia đình, nhắc nhớ người tín hữu luôn quy hướng về Chúa suốt ngày dài.
Lời mời gọi:
Mỗi lần nghe tiếng chuông ngân, ta được kêu mời dừng lại, lắng lòng, nhớ mình là con cái Chúa.
Xin Đón Nhận Ơn Thánh Chúa
Những dấu chỉ ẩn dụ trong nhà thờ Công giáo cổ Việt Nam không chỉ làm đẹp không gian, mà còn thắp sáng đức tin, dưỡng nuôi tâm hồn qua từng thế hệ. Chúng là những lời cầu nguyện bằng đá, những bài thánh ca bằng gỗ, những chứng nhân âm thầm nhắc nhở ta về tình yêu Thiên Chúa không ngơi nghỉ.
Ước gì khi chiêm ngưỡng những dấu chỉ đó, mỗi chúng ta được đánh động, được mời gọi sống đức tin không chỉ bằng lời nói, mà bằng chính đời sống thấm đẫm niềm hy vọng, tình yêu và lòng cậy trông.
Lời cầu nguyện kết:
Lạy Chúa, xin mở mắt chúng con để thấy những dấu chỉ tình yêu Chúa khắp nơi. Xin cho chúng con biết chiêm ngắm, lắng nghe và đáp trả bằng một đời sống đức tin vững mạnh, khiêm nhường và kiên trung. Amen.
