Tại đền Nưa – Am Tiên có một trong ba huyệt đạo nổi tiếng linh thiêng của đất nước và cũng là nơi gắn với di tích của cuộc khởi nghĩa Bà Triệu. Am Tiên còn có tên gọi khác là Kinh Triệu Quận (tức là Kinh đô của Bà Triệu). Nơi đây còn có đền thờ Bà Chúa Thượng Ngàn, đền thờ ông Tu Nưa.
Sự tích đền Nưa
Sử cũ còn ghi, chính ở Ngàn Nưa linh thiêng này, năm 248, Bà Triệu đã tập hợp nghĩa sĩ, luyện tập võ nghệ, dấy binh khởi nghĩa, đánh đuổi giặc Đông Ngô. Tương truyền Am Tiên từng là nơi cất giấu vũ khí, lương thực và rèn luyện binh đao của Bà.
Tương truyền, ngôi đền này có từ rất xa xưa và đã từng là một ngôi đền hết sức nguy nga. Vào thời Cần Vương, để trả thù trận tấn công Nông Cống của nghĩa quân Tống Duy Tân, giặc Pháp đã triệt phá Đền Nưa và cả làng Cổ Định. Nhân dân đã thu nhặt gạch đá từ đống hoang tàn để dựng tạm một mái thờ bát hương để tiếp tục thờ Bà.
Vào cuối thời vua Tự Đức có cụ tri huyện Cao Bá Đạt – một người luôn hương khói cho Bà đã được Bà run rủi săn được một con hươu quý để dâng nhà vua. Nhân dịp đó, Cụ đã tấu với vua Tự Đức về sự hoang tàn của ngôi đền nữ anh hùng Triệu Thị Trinh. Vua Tự Đức đã ban 1200 quan tiền để trị huyện và bà con quanh vùng xây dựng lại ngôi đền. Hiện nay, nghinh môn của đền chính là di tích từ thời vua Tự Đức.
Đỉnh Am Tiên – chốn bồng lai tiên cảnh
Từ chân núi Nưa lên đỉnh Am Tiên còn khoảng 4 km đường đất ngoằn nghèo nhưng quanh năm in dấu hành hương của người dân tứ xứ về thắp hương cầu lộc. Nằm trên độ cao hơn 500 m so với mực nước biển, khí hậu ở Am Tiên quanh năm mát mẻ. Hai bên đường vào khu du tích lại được phủ một màu xanh rì của những cây xà cừ cổ thụ khiến không gian càng thêm thuần khiết, uy nghi.
Nghinh môn Đền Am Tiên
Vào mùa xuân, càng lên cao, sương mờ càng sánh đặc quyện trong cây lá. Sương không chỉ xuất hiện trong những ngày ít nắng mà chờn vờn bao phủ khắp Am Tiên suốt những tháng đầu năm từ sáng sớm đến tận trưa. Sương ẩn hiện khắp lối đi, hòa quyện trong vườn đào, ôm ấp những cánh hồng mỏng manh bung nở đón xuân, khiến du khách bước đến cứ ngỡ như lạc giữa chốn bồng lai tiên cảnh giữa đời trần.
Chùa Am Tiên trên đỉnh Am Tiên
Để lên trên đỉnh núi Ngàn Nưa, du khách phải đi men theo con đường mòn cao chót vót, khi đến giữa núi Nưa sẽ gặp một cái miếu gọi là Khe Đông Đốt, miếu thờ vị tướng họ Trần tên là Trần Tu Viên còn gọi là Hoàng My Tiên Sinh…
Huyệt đạo linh thiêng
Từ cổng đền Am Tiên đi sâu vào trong sẽ thấy huyệt thiêng. Đó là khoảng đất rộng hơn 100 mét vuông được rào chắn kỹ lưỡng. Ngay lối vào là phiến đá trắng có khắc dòng chữ “Cầu cho quốc thái dân an”. Đây được xem là 1 trong 3 huyệt đạo thiêng nhất cả nước. Một là ở núi Đá Chông (Ba Vì, Hà Nội), hai là ở núi Bà Đen (Tây Ninh) và ba chính là đền Am Tiên, núi Nưa (Thanh Hóa). Theo sử sách để lại, đây chính là 1 trong những huyệt đạo quan trọng nhất của nước Nam, mà tướng Cao Biền không thể trấn yểm nổi.
Tại huyệt đạo thiêng liêng này, năng lượng vũ trụ rất mạnh. Nếu chúng ta nhắm mắt lại để thiền. Chỉ một lát sau khi thả lỏng cơ thể, tập trung mọi suy nghĩ lên đôi mắt, các bạn sẽ thấy có màu đỏ, rồi chuyển sang màu da cam, cuối cùng là màu trắng xanh. Đợi thêm chút nữa các ban sẽ thấy trong màu trắng xanh có lẫn các hạt bụi chuyển động. Trong một khoảnh khắc ấy, bạn sẽ cảm thấy mình như đang bay bổng giữa trời đất bao la và đang hòa cùng với những chuyển động của vũ trụ. Cảm giác thư thái, nhẹ nhõm ấy quả không dễ nào có được.
Đứng trên đỉnh Am Tiên, ở độ cao 538 m so với mực nước biển, vào những ngày đẹp trời nhìn xuống vùng đồng bằng Nông Cống, Triệu Sơn với đồng ruộng, xóm thôn thật yên bình. Này là dòng Lãn Giang hiền hòa bên những cánh đồng trù mật, xanh ngắt. Này là giếng Tiên, ao Hóp, nơi các nàng tiên tắm mát trước khi trở về trời. Kia là núi Tía, núi Lễ Động gắn liền với truyền thuyết ẩn sĩ Tu Nưa nhiều pháp thuật…
Theo sử sách, Bà Triệu dấy binh khởi nghĩa tại nơi đây. Trên đỉnh núi Nưa, Bà cho xây dựng một am thờ là Bích Vân Cung Tự còn gọi là Am Tiên.
Vào thời nhà Hồ, Am Tiên là nơi ẩn cư của một tiều phu gọi là Hoàng My Tiên Sinh. Ống chính là một tướng tài Trần Tu Viên giấu mình trên đỉnh Am Tiên để tu tiên mà không chịu ra giúp nhà Hồ đánh nhà Trần. Sau nhiều lần mời gọi không được, Hồ Hán Thương tức giận đã cho đốt ngọn núi với hy vọng ông sẽ bỏ núi để quay về triều. Nhưng ông thà chết chứ không thèm về phục sự nhà Hồ. Ông chết và hóa thành con chim Hạc. Chuyện còn kể rằng: Đốt núi xong, không thấy ông xuống, quân, tướng nhà Hồ lên núi để tìm ông. Khi đến nơi chỉ có thấy thân xác đã cháy của ông. Đúng lức đó thấy trên trời cao có một cánh hạc bay kêu vang và thả xuống một đôi câu đối:
Kỳ La hải khẩu ngâm hồn đoạn
Cao vọng sơn lầu khách tứ sầu
Tạm dịch: Hồn chết đã về biển Kỳ La
Khách đến núi cao chỉ có buồn.
Rất tiếc am thờ đó ngày nay không còn. Nếu ta đến đây chỉ thấy một biển nhỏ đề: Di tích Am Tiên.
Đỉnh Ngàn Nưa sau này là trung tâm của đạo Tu Tiên. Những tên gọi của các đỉnh núi ở Ngàn Nưa đều nhắc nhớ đến bóng dáng các đạo sĩ tu tiên, như đỉnh Các Sơn, Tượng Sơn, núi Sẻ, Bể Cạn… cùng những dấu tích như bàn cờ Tiên, chùa Tiên, giếng Tiên, vườn Đào Tiên, vườn thuốc Tiên… mang đậm truyền thuyết, huyền thoại ly kỳ, hấp dẫn.
Giếng Tiên kỳ bí
Rời huyệt thiêng trong cảm giác lâng lâng khó tả, chúng ta như lạc vào cõi bồng lai tiên cảnh trên đường vào Giếng Tiên. Hai bên lối đi được phủ kín một màu hồng đào của những cành đào phai nở rộ sau Tết đẹp đến say lòng người. Những cánh đào hồng tươi rớt xuống tựa như tấm thảm nhung ướt đẫm sương rơi. Vì thế, người ta còn gọi nơi đây là Động Đào.
Giếng Tiên
Truyền thuyết kể rằng các tiên nữ xưa kia thường xuống đây hái đào và tắm nước giếng, vì thế mới gọi là Giếng Tiên. Đây cũng chính là giếng dành riêng để Bà Triệu lấy nước rửa mặt mỗi khi xung trận. Phía dưới vài trăm mét có một hố nước rộng gọi là Ao Hóp, nơi cung cấp nước sinh hoạt cho nghĩa quân Bà Triệu.
Lòng Giếng Tiên rất cạn, chỉ sâu chừng 3 m, lại ở tận đỉnh núi cao nhưng kỳ lạ thay nước giếng không bao giờ cạn dù nắng hạn kéo dài. Nghe nói nước từ Giếng Tiên rất linh thiêng. Các du khách đến đây đều tranh nhau xin nước Giếng Tiên về để dâng nước cúng lên bàn thờ tổ tiên để cầu mong sức khỏe, tài lộc.
Lễ hội đền Nưa – Am Tiên
Lễ hội bắt đầu từ 15 – 20 tháng Giêng hàng năm. Theo tín ngưỡng dân gian: Huyệt đạo trên đỉnh núi này là huyệt khí thiêng! Ngày 9 tháng Giêng hàng năm là ngày mở cửa trời.
Người dân hành hương về Đền Nưa – Am Tiên để cầu cho quốc thái dân an, nhà nhà hạnh phúc, người người khỏe mạnh, tài năng tiến tới, công thành danh toại.
