1. Oẳn tù tì
Trong một số trò chơi dân gian Việt Nam xưa và nay chỉ có 2 người, để chọn ra người có quyền ưu tiên hoặc chơi trước thì sẽ cần đến Oẳn tù tù. Những vật dụng được thể hiện qua bàn tay:
– Cái búa: nắm các ngón tay lại như quả đấm
– Cái kéo: nắm 3 ngón tay gồm có ngón cái, ngón áp út, và ngón út lại, và xòe 2 ngón tay còn lại (ngón trỏ, ngón giữa) ta có hình cái Kéo
– Cái bao: xòe cả 5 ngón tay ra.
Luật chơi:
Khi cả hai cùng đọc: “Uýnh Sình Sầm mày ra cái gì? Tao ra cái này”, trong khi bàn tay được dấu sau lưng và khi dứt câu thì đưa tay ra cùng một lúc.
Phân định thắng thua bằng cách: Cái búa đập cái kéo, cái kéo cắt cái bao, cái bao trùm được cái búa. Nếu 2 bên ra cùng một dấu hiệu thì được trò chơi sẽ bắt đầu lại.
2. Bịt mắt bắt dê
Cách chơi trò bịt mắt bắt dê như sau:Một người xung phong để mọi người bịt mắt lại bằng một chiếc khăn, những người còn lại đứng thành vòng tròn vây quanh người bị bịt mắt.
Mọi người chạy quanh người bị bịt mắt, khi người đó hô “bắt đầu” hoặc “đứng lại” thì tất cả đứng yên tại chỗ. Lúc này người bị bịt mắt sẽ tìm xung quanh để bắt được những người chơi khác. Đến khi có người bị bắt và người bị bịt mắt đoán đúng tên thì người này sẽ phải ra “bắt dê”, nếu đoán sai lại bị bịt mắt lại và làm tiếp.
Có ai đó muốn ra chơi cùng thì phải vào làm luôn, người đang bị bịt mắt lúc này được ra ngoài hoặc phải oẳn tù tì xem ai thắng.
3. Trốn tìm
Cách chơi:
– Người chơi cử 1 bạn đi tìm (có thể xung phong hoặc oẳn tù tì), nhắm mắt thật chặt (có nơi dùng khăn hoặc miếng vải để bịt mắt); các bạn còn lại tản ra xung quanh đi trốn.
– Khi bạn bịt mắt hỏi: “Xong chưa?” (hoặc bạn đi tìm có thể đọc: “5-10-15-20-….. -100); một bạn trốn đại diện trả lời: “Xong!”. Bạn đi tìm mở mắt đi tìm.
Luật chơi:
– Trong khoảng thời gian quy định, bạn đi tìm tìm thấy bạn nào bạn ấy thua cuộc, không tìm thấy bạn đi tìm chịu phạt.
– Bạn đi tìm trong thời gian quy định tìm thấy hết các bạn chơi sẽ thắng cuộc.
4. Ô ăn quan
Ô ăn quan là trò chơi dân gian đang được giới trẻ đón nhận ở thời điểm hiện tại. Cách chơi trò Ô ăn quan như sau:
Vẽ một hình chữ nhật được chia đôi theo chiều dài và ngăn thành 5 hàng dọc cách khoảng đều nhau, ta có được 10 ô vuông nhỏ. Hai đầu hình chữ nhật được vẽ thành 2 hình vòng cung, đó là 2 ô quan lớn đặc trưng cho mỗi bên, đặt vào đó một viên sỏi lớn có hình thể và màu sắc khác nhau để dễ phân biệt hai bên, mỗi ô vuông được đặt 5 viên sỏi nhỏ, mỗi bên có 5 ô.
Hai người hai bên, người thứ nhất đi quan với nắm sỏi trong ô vuông nhỏ (người chơi tùy chọn ô). Các viên sỏi được rải đều từng viên một vào tất cả các ô, khi đến hòn sỏi cuối cùng ta vẫn bắt lấy ô bên cạnh và cứ thế tiếp tục đi quan (bỏ những viên sỏi nhỏ vào từng ô liên tục). Cho đến lúc nào viên sỏi cuối cùng được dừng cách khoảng là một ô trống, như thế là ta chặp ô trống bắt lấy phần sỏi trong ô bên cạnh để nhặt ra ngoài. Vậy là những viên sỏi đó đã thuộc về người chơi, và người đối diện mới được bắt đầu.
Đến lượt đối phương đi quan cũng như người đầu tiên, cả hai thay phiên nhau đi quan cho đến khi nào nhặt được phần ô quan lớn và lấy được hết phần của đối phương. Như thế người đối diện đã thua hết quan.
Hết quan tàn dân, thu quân kéo về. Hết ván, bày lại như cũ, ai thiếu phải vay của bên kia. Tính thắng thua theo nợ các viên sỏi.
5. Dung dăng dung dẻ
Dung dăng dung dẻ là trò chơi dân gian dành cho trẻ em. Trò chơi thường chơi ở những không gian rộng rãi như sân nhà hoặc bãi đất trống. Số lượng người chơi thường từ 5 – 10 người.
Cách chơi như sau:
Một người quản trò vẽ sẵn các vòng tròn nhỏ trên đất, số lượng vòng tròn ít hơn số người chơi.
Khi chơi các bạn nắm áo tạo thành một hàng đi quanh các vùng tròn và cùng đọc “dung dăng dung dẻ, dắt trẻ đi chơi, đi đến cổng trời, gặp cậu gặp mợ, cho cháu về quê, cho dê đi học, cho cóc ở nhà, cho gà bới bếp, ngồi xệp xuống đây”.
Khi đọc hết chữ đây các bạn chơi nhanh chóng tìm một vòng tròn và ngồi xệp xuống. Người không có vòng tròn sẽ bị thua và loại khỏi trò chơi. Đối với trường hợp 2 người cùng ngồi trong 1 vòng tròn, ai ngồi xuống trước sẽ thắng.
Sau mỗi lần chơi, tiếp tục xoá thêm 1 vòng tròn và chơi lại như trên cho đến khi chỉ còn 2 người.
6. Nhảy dây
Cách chơi như sau: Hai tay người chơi cầm 2 đầu dây, dang rộng tay, dây để sau lưng. Người chơi vừa quay hai tay cầm dây vừa nhảy thẳng chân sao cho dây đi qua đầu rồi đi qua chân. Cứ chơi tiếp tục như vậy.
Ngoài ra, có thể chơi nhảy cặp đôi. Hai người chơi quay mặt vào nhau, một người cầm dây như cách chơi có 1 người và quay dây sao cho dây qua đầu và chân cả hai người.
Luật chơi: Người chơi cứ tiếp tục nhảy đúng theo số lần quy định của cuộc chơi. Nếu vướng dây thì bị phạt.
7. Chuyền
Chơi chuyền là trò chơi dân gian thường dành cho con gái. Số người chơi từ 2 đến 5 người. Đồ chơi gồm có 10 que nhỏ và một quả tròn nặng (quả cà, quả bòng nhỏ…).
Cầm quả ở tay phải tung lên không trung và nhặt từng que. Lặp lại cho đến khi quả rơi xuống đất là mất lượt. Chơi từ bàn 1 (lấy một que một lần tung), bàn 2 (lấy hai que một lần tung) cho đến 10, vừa nhặt quả chuyền vừa hát những câu thơ phù hợp với từng bàn. Một mốt, một mai, con trai, con hến,… Đôi tôi, đôi chị… Ba lá đa, ba lá đề,…
Hết bàn mười thì chuyền bằng hai tay: chuyền một vòng, hai vòng hoặc ba vòng… và hát: “Đầu quạ, quá giang, sang sông, trồng cây, ăn quả, nhả hột…” khoảng 10 lần là hết một bàn chuyền, đi liền mấy ván sau và tính điểm được thua theo ván.
Khi người chơi không nhanh tay hay nhanh mắt để bắt được bóng và que cùng một lúc sẽ bị mất lượt, lượt chơi sẽ chuyển sang người bên cạnh.
8. Ném còn
Ném còn là trò chơi dân gian theo tín ngưỡng từ xa xưa của đồng bào các dân tộc Mường, Tày, Hmông, Thái trong dịp hội xuân. Trò vui này mang ý nghĩa phồn thực, cầu mong giao hoà âm – dương, mùa màng tươi tốt.
Cách chơi và luật chơi ném còn:
Quả còn có hình cầu, to bằng nắm tay trẻ nhỏ, được khâu bằng nhiều múi vải màu, bên trong nhồi thóc và hạt bông (thóc nuôi sống con người, bông cho sợi dệt vải). Quả còn có các tua vải nhiều màu trang trí và có tác dụng định hướng trong khi bay.
Sân ném còn là bãi đất rộng, ở giữa chôn một cây cao, trên đỉnh có “vòng còn” hình tròn (khung còn), khung còn một mặt dán giấy đỏ (biểu tượng cho mặt trời), mặt kia dán giấy vàng (biểu tượng cho mặt trăng). Người chơi đứng đối mặt với nhau qua cây còn, ném quả còn lọt qua vòng còn trên đỉnh cột là thắng cuộc.
9. Kéo co
Trò kéo co là trò chơi dân gian mang tính đồng đội. Ở mỗi nơi có những lối chơi khác nhau, nhưng bao giờ số người chơi cũng chia đều làm hai phe. Có khi cả hai bên đều là nam, có khi bên nam, bên nữ. Trong trường hợp bên nam bên nữ, dân làng thường chọn những trai gái chưa vợ chưa chồng.
Hai bên xúm nhau nắm lấy sợi dây thừng dài và dùng hết sức để kéo sao cho đối phương ngã về phía mình là thắng cuộc. Bên ngoài dân làng cổ vũ hai bên bằng tiếng “dô ta”, “cố lên”.
Có nơi người ta lấy tay người, sức người trực tiếp kéo co. Hai người đứng đầu hai bên nắm lấy tay nhau, còn các người sau ôm bụng người trước mà kéo. Đang giữa cuộc, một người bên nào bị đứt dây là thua bên kia. Kéo co cũng kéo ba keo, bên nào thắng liền ba keo là bên ấy được.
10. Ném lon
Để tham gia trò chơi dân gian ném lon, bạn cần chuẩn bị những quả banh nhỏ và một số lon sữa bò. Lon sữa bò xếp chồng lên nhau theo hình tháp. Vạch một đường mức cách dãy lon một khoảng cố định. Chia cho mỗi đội ba trái banh.
Luật chơi:
Đội nào chọi hết số banh và có số lon ngã nhiều hơn là thắng.
Đội nào đứng ném lon mà chân chạm mức sẽ không được tính.
11. Bắn bi
Bắn bi là trò chơi dân gian được đám con trai yêu thích, đặc biệt là ở vùng nông thôn Việt Nam. Cách chơi bắn bi ở mỗi vùng miền cũng có điểm khác nhau:
Ở miền Bắc:
Kẹp viên bi giữa ngón tay trỏ và ngón tay giữa, móng của ngón giữa tiếp xúc với đốt ngón tay cái. Nhằm về mục tiêu rồi bật ngón tay trỏ cho viên bi bắn ra.
Ngón tay trỏ cuộn viên bi vào giữa, gập ngón tay cái vào phía trong ở phía sau bi. Nhằm về mục tiêu rồi bật ngón tay cái cho bi bắn ra. Khi bắn có thể dùng tay kia làm bệ tỳ để viên bi ở độ cao thuận lợi hơn tùy từng tình huống.
Ở miền Nam:
Bi được bắn bằng 2 tay, tay trái ngón cái, trỏ và giữa kẹp viên bi, tay phải ngón cái chấm đất ngón giữa đặt sau viên bi, nhắm mục tiêu rồi bật ra.
12. Chọi dế
Người chơi sẽ tìm bắt dế và cho hai con to khỏe nhất cùng “chiến đấu” vào trong một cái hộp (hay bát). Chú dế thắng cuộc là chú dế trụ lại sau cùng khi con kia đã không thể tiếp tục chiến đấu.
13. Cá sấu lên bờ
Cách chơi như sau: Vạch 2 đường vạch cách nhau khoảng 3m để làm bờ. Sau khi oẳn tù tì, người thua sẽ làm cá sấu đi lại giữa hai vạch đó tìm bắt người nào ở dưới nước hoặc có một chân dưới nước (tức nhảy ra khỏi vạch hoặc thò một chân qua khỏi vạch). Những người còn lại chia nhau đứng trên bờ (nghĩa là đứng ngoài hai bên vạch) chọc tức cá sấu bằng cách đợi cá sấu ở xa thì thò một chân xuống nước hoặc nhảy xuống nước và vỗ tay hát “Cá sấu, cá sấu lên bờ”. Khi nào cá sấu quay lại thì nhảy ngay lên bờ.
Luật chơi: Người nào nhảy lên không kịp bị cá sấu bắt được phải thay làm cá sấu. Nếu cá sấu bắt được cùng lúc hai người trở lên thì những người bị bắt phải oẳn tù tì để xác định người thua. Nếu cá sấu không bắt được người thay thế thì bị làm cá sấu đến lúc “chảy nước mắt cá sấu” hoặc mệt quá thì thôi. Trò chơi bắt đầu lại bằng cách oẳn tù tì để tìm con cá sấu khác.
14. Thả đỉa ba ba
Là trò chơi dân gian tập thể, số lượng người chơi có thể từ 10 – 12 người.
Vẽ một vòng tròn rộng 3m hoặc vẽ 2 đường thẳng song song, cách nhau 3m để làm sông (tùy theo số lượng người chơi để vẽ sông to hay nhỏ). Các bạn chơi đứng thành vòng tròn quay mặt vào trong. Chọn một bạn vào trong vòng tròn vừa đi vừa đọc bài đồng dao: “Thả đỉa ba ba. Chớ bắt đàn bà. Phải tội đàn ông. Cơm trắng như bông. Gạo tiền như nước. Sang sông về đò. Đổ mắm đổ muối. Đổ chuối hạt tiêu. Đổ niêu nước chè. Đổ phải nhà nào. Nhà đấy phải chịu”.
“Đỉa” đứng vào giữa sông, người chơi tìm cách lội qua sông, vừa lội vừa hát: “Đỉa ra xa tha hồ tắm mát”. Đỉa phải chạy đuổi bắt người qua sông. Nếu chạm được vào ai (bạn chưa lên bờ) thì coi như bị thua, phải làm đỉa thay, trò chơi lại tiếp tục.
Luật chơi:
+ Người đọc bài ca phải lưu loát hấp dẫn, mỗi tiếng ca phải chỉ đúng vào một bạn, không được bỏ sót bạn nào.
+ Đỉa phải chạy được trong ao hoặc sông, không được lên bờ. Người phải lội qua ao, không được đi hoặc đứng mãi trên bờ.
+ Đỉa chạm vào bất cứ phần thân thể của ai khi họ còn trong ao thì người đó phải bị thua, vào làm đỉa thay.
+ Với một khoảng thời gian mà đỉa không bắt được ai thì đổi bạn làm đỉa, trò chơi lại tiếp tục. Cứ mỗi tiếng đọc lại đập nhẹ vào vai một bạn. Tiếng cuối cùng rơi vào ai thì bạn đó phải làm đỉa.
15. Chi chi chành chành
Trò chơi dân gian Chi chi chành chành cần từ 3 người chơi trở lên, trong đó một người sẽ đứng ra trước xòe bàn tay ra cho những người khác giơ ngón trỏ ra đặt vào lòng bàn tay vào. Người xòe bàn tay đọc thật nhanh bài đồng dao:
“Chi chi chành chành.
Cái đanh thổi lửa
Con ngựa chết chương
Ba vương ngũ đế
Chấp chế đi tìm
Ù à ù ập”
Đọc đến chữ “ập” người xòe tay nắm lại, những người khác cố gắng rút tay ra thật nhanh, ai rút không kịp bị nắm trúng sẽ phải vào thế chỗ cho người xòe tay và vừa làm vừa đọc bài đồng dao cho các bạn khác chơi.
16. Mèo đuổi chuột
Đây là trò chơi dân gian tập thể của người Việt, gồm từ 7 đến 10 người chơi. Tất cả người chơi đứng thành vòng tròn, tay nắm tay, giơ cao lên qua đầu. Rồi bắt đầu hát:
“Mèo đuổi chuột
Mời bạn ra đây
Tay nắm chặt tay
Đứng thành vòng rộng
Chuột luồn lỗ hổng
Mèo chạy đằng sau
Thế rồi chú chuột lại đóng vai mèo
Co cẳng chạy theo, bác mèo hóa chuột”.
Một người được chọn làm mèo và một người được chọn làm chuột. Hai người này đứng vào giữa vòng tròn, quay lưng vào nhau. Khi mọi người hát đến câu cuối thì chuột bắt đầu chạy, mèo phải chạy đằng sau. Tuy nhiên mèo phải chạy đúng chỗ chuột đã chạy. Mèo thắng khi mèo bắt được chuột. Rồi hai người đổi vai trò mèo chuột cho nhau. Trò chơi lại được tiếp tục.
17. Kéo cưa lừa xẻ
Cách chơi như sau: Hai người ngồi đối diện, cầm chặt tay nhau. Vừa hát vừa kéo tay và đẩy qua đẩy lại giống như đang cưa một khúc gỗ. Mỗi lần hát một từ thì lại đẩy hoặc kéo về một lần. Bài hát có thể là:
“Kéo cưa lừa xẻ
Ông thợ nào khỏe
Về ăn cơm vua
Ông thợ nào thua
Về bú tí mẹ”.
Hoặc:
“Kéo cưa lừa xẻ
Làm ít ăn nhiều
Nằm đâu ngủ đấy
Nó lấy mất của
Lấy gì mà kéo”
18. Rồng rắn lên mây
Rồng rắn lên mây là trò chơi dân gian hay, thích hợp với các em nhỏ, vừa vui nhộn lại vừa bổ ích.
Cách chơi như sau: Chọn ra một người đứng ra làm thầy thuốc, những người còn lại xếp hàng một, tay người sau nắm vạt áo người trước hoặc đặt trên vai của người phía trước. Sau đó tất cả bắt đầu đi lượn qua lượn lại như con rắn, vừa đi vừa hát:
“Rồng rắn lên mây
Có cây lúc lắc
Hỏi thăm thầy thuốc
Có nhà hay không?”
Người đóng vai thầy thuốc trả lời:
– Thấy thuốc đi chơi! (hay đi chợ, đi câu cá , đi vắng nhà… tùy ý mà chế ra).
Đoàn người lại đi và hát tiếp cho đến khi thầy thuốc trả lời:
– Có!
Và bắt đầu đối thoại như sau : Thầy thuốc hỏi:
– Rồng rắn đi đâu?
Người đứng làm đầu của rồng rắn trả lời:
– Rồng rắn đi lấy thuốc để chữa bệnh cho con.
– Con lên mấy?
– Con lên một
– Thuốc chẳng hay
– Con lên hai.
– Thuốc chẳng hay.
………………………………………….. ….
Cứ thế cho đến khi:
– Con lên mười.
– Thuốc hay vậy.
Kế đó, thì thầy thuốc đòi hỏi:
+ Xin khúc đầu.
– Những xương cùng xẩu.
+ Xin khúc giữa.
– Những máu cùng me.
+ Xin khúc đuôi.
– Tha hồ mà đuổi.
Lúc đó thầy thuốc phải tìm cách làm sao mà bắt cho được người cuối cùng trong hàng.
Ngược lại thì người đứng đầu phải dang tay chạy, cố ngăn cản không cho người thầy thuốc bắt được cái đuôi của mình, trong lúc đó cái đuôi phải chạy và tìm cách né tránh thầy thuốc. Nếu thầy thuốc bắt được người cuối cùng thì người đó phải ra thay làm thầy thuốc.
Nếu đang chơi giằng co giữa chừng, mà rồng rắn bị đứt ngang thì tạm ngừng để nối lại và tiếp tục trò chơi.
19. Nu na nu nống
Cách chơi như sau: Những người chơi ngồi xếp hàng bên nhau, duỗi 2 chân ra, tay cầm tay, vừa nhịp tay vào đùi vừa đọc bài đồng dao:
“Nu na nu nống
Cái cống nằm trong
Cái ong nằm ngoài
Củ khoai chấm mật
Bụt ngồi bụt khóc
Con cóc nhảy ra
Con gà ú ụ
Bà mụ thổi xôi
Nhà tôi nấu chè
Tè he chân rút”.
Hoặc:
“Nu na nu nống
Cái cống nằm trong
Đá rạng đôi bên
Đá lên đá xuống
Đá ruộng bồ câu
Đá đầu con voi
Đá soi đá xỉa
Đá nửa cành sung
Đá ung trứng gà
Đá ra đường cái
Gặp gái giữa đường
Gặp phường trống quân
Có chân thì rụt”.
Mỗi từ trong bài đồng dao được đập nhẹ vào một chân theo thứ tự từ đầu đến cuối rồi lại quay ngược lại cho đến chữ “rút” hoặc “rụt”. Chân ai gặp từ “rút” hoặc “rụt” nhịp trúng thì co chân lại. Cứ thế cho đến khi các chân co lại hết thì chơi lại từ đầu.
20. Tập tầm vông
Để chơi trò chơi dân dan tập tồng vông cần 2 người hoặc 3, 4 người chơi. Một người nắm một đồ vật nhỏ trong tay trái hoặc tay phải và giấu vào sau lưng. Sau đó đọc to bài đồng dao:
“Tập tầm vông
Tay không tay có
Tập tầm vó
Tay có tay không
Tay không tay có
Tay có tay không?”
Và nắm chặt lòng bàn tay và đưa hai tay ra. Những người chơi còn lại sẽ đoán xem tay nào có nắm viên sỏi.
Luật chơi:
Nếu người chơi bị đoán trúng tay nắm viên sỏi hoặc những người chơi còn lại không đoán được tay nào nắm viên sỏi thì tùy vào quy định của cuộc chơi có thể bị phạt khác nhau.
21. Úp lá khoai
Cách chơi như sau: Mỗi bạn chơi ngồi thành vòng tròn, úp 2 bàn tay xuống đất.Khi bắt đầu đọc ” Úp lá khoai” thì 1 người lấy tay của mình phủ lên tay của tất cả mọi người, lúc đó mọi người ngửa hết bàn tay lên. Một người lấy tay của mình chỉ lần lượt từng bàn tay, vừa chỉ vừa hát tiếp:
“Mười hai chong chóng
Đứa mặc áo trắng
Đứa mặc áo đen
Đứa xách lồng đèn
Đứa cầm ống thụt
Thụt ra thụt vô
Có thằng té xuống giếng
Có thằng té xuống xình
Úi chà , úi da!”
Luật chơi: Hát đến chữ cuối cùng, người chỉ để vào tay của người nào thì người đó bị phạt.
22. Lộn cầu vồng
Cách chơi như sau: Hai người đứng đối mặt nhau nắm tay nhau cùng lắc tay theo nhịp của bài bài đồng dao:
“Lộn cầu vồng
Nước trong nước chảy
Có chị mười ba
Hai chị em ta
Cùng lộn cầu vồng”.
Hát đến “cùng lộn cầu vồng”, cả 2 cùng xoay người và lộn đầu qua tay của người kia. Sau câu hát, người chơi đứng quay lưng vào nhau, tiếp tục hát bài đồng dao rồi quay trở lại vị trí cũ.
23. Đi tàu hỏa
Cách chơi như sau: Người chơi đứng thành hàng dọc, người sau để tay lên vai người trước. Người dẫn đầu vừa chạy vừa hô lệnh “Tàu lên dốc” hoặc “Tàu xuống dốc”.
Khi nghe lệnh “Tàu lên dốc” tất cả chạy chậm, bàn chân nhón lên, chạy bằng mũi bàn chân. Khi nghe lệnh “Tàu xuống dốc”, tất cả chạy chậm chậm bằng gót chân. Trong lúc chạy, mọi người cùng hát bài đồng dao:
“Đi cầu đi quán
Đi bán lợn con
Đi mua cái xoong
Đem về đun nấu
Mua quả dưa hấu
Về biếu ông bà
Mua một đàn gà
Về cho ăn thóc
Mua lược chải tóc
Mua cặp cài đầu
Đi mau, về mau
Kẻo trời sắp tối”.
Luật chơi: Cả đoàn tàu vừa chạy theo lệnh của đầu tàu vừa hát bài đồng dao. Nếu ai hát nhỏ hoặc không làm đúng động tác chạy sẽ bị cả tàu phạt (hình thức tùy chọn).
24. Thìa là thìa lảy
Cách chơi như sau: Hai ba người nắm tay lại và xếp chồng lên nhau rồi cùng hát:
“Thìa là thìa lảy
Con gái bảy nghề
Ngồi lê là một
Dựa cột là hai
Theo trai là ba
An quà là bốn
Trốn việc là năm
Hay nằm là sáu
Láu táu là bảy”.
Một người đứng ngoài chỉ từ nắm tay trên cùng đến nắm tay dưới mỗi từ trong bài sẽ tương ứng vào một nắm tay, đến từ bảy trúng tay ai thì người đó phải rút nắm tay ra. Cứ như thế cho đến hết năm tay thì trò chơi chấm dứt
25. Đếm sao
Cách chơi trò đếm sao: Tất cả ngồi thành một vòng tròn, một người đứng ngoài vòng, phía sau lưng mọi người. Bắt đầu từ một người bất kỳ, vừa đi vừa hát:
“Một ông sao sáng
Hai ông sáng sao
Tôi đố anh chị nào
Một hơi đếm hết
Từ một ông sao sáng
Đến 10 ông sáng sao”.
Mỗi từ đập vào vai một người, đến từ sao cuối cùng, trúng vào người nào thì người ấy phải đọc một hơi không nghỉ: “Một ông sao sáng, hai ông sáng sao, ba ông sao sáng… Cho đến 10 ông sáng sao. Yêu cầu phải đếm một hơi không được nghỉ và phải luân phiên “sao sáng” với “sáng sao” không được lộn. Số lẻ là “sao sáng” và số chẵn là “sáng sao”. Nếu hết hơi hay đọc sai là bị phạt.
26. Chùm nụm
Tất cả các bạn chơi trò chơi dân gian chùm nụm phải nắm tay lại và xếp chồng lên nhau. Tay người này xen kẽ tay người kia không được để hai tay của mình gần nhau.
Người nào để tay đầu tiên chỉ đặt một tay và cũng được xem là người bị đầu tiên , tay còn lại dùng để chỉ mỗi từ trong bài đồng dao tương ứng với một nắm tay. Tất cả cùng hát:
“Chùm nụm chùm nẹo
Tay tí tay tiên
Đồng tiền chiếc đũa
Hạt lúa ba bông
Ai trộm ăn cắp
Trứng gà trứng vịt
Bù xe bù xít
Con rắn con rít
Nó rít tay này”.
Đến từ cuối cùng “này” trúng tay ai thì người đó phải rút nắm tay ra hoặc người chỉ chặt ngang nắm tay của người đó. Lúc này người bị phải chỉ thay cho người đầu tiên vừa hát vừa chỉ các nắm tay các bạn chơi. Cuộc chơi cứ thế tiếp tục đến hết các nắm tay thì trò chơi kết thúc.
27. Đánh đáo
Để chơi trò chơi dân gian đánh đáo cần 2 người trở lên. Người chơi chọn cho mình những hòn đáo thật vừa ý. Hòn đáo thường là những hòn đá lớn nhỏ tuỳ ý, dẹp, hình tam giác. Hòn đáo được mài nhọn một góc, mài tròn hai góc còn lại giống như miếng gẩy đàn.
Người chơi vạch hai lằn vạch cách nhau khoảng 2m. Người chơi đứng ở vạch thứ hai, thảy những đồng tiền vào phía trên vạch thứ nhất, đồng tiền nào rơi vào giữa hai vạch coi như loại, được thu lại cho người đi sau. Sau đó, người chơi nhắm vào những đồng tiền trên mức thứ nhất, dùng đáo chọi vào những đồng tiền đó.
Luật chơi: Nếu người chơi chọi trúng thì được “ăn” những đồng tiền đó và có quyền chọi tiếp. Nếu chọi không trúng thì phải nhường quyền chọi đáo cho người kế tiếp.
28. Một hai ba
Trò chơi dân gian một hai ba sẽ oẳn tù tì để xác định người bị phạt. Người bị phạt đứng úp mặt vào tường. Những người còn lại đứng cách xa tường khoảng trên 3m trên một lằn mức. Trong khi người bị phạt đập tay vào tường 3 cái đồng thời đọc to “Một – hai – ba”, những người ở phía sau bước lên thật nhanh một hoặc hai bước.
Sau tiếng “ba”, người bị phạt quay lại, nếu thấy ai đang bước thì người đó bị phạt tạm ngừng chơi và lên đứng sát tường. Đến lúc có người nào đó đã bước lên được sát đằng sau người bị phạt (cách khoảng 0.5m) sẽ đập vào lưng người bị phạt, tất cả người chơi (kể cả người đang bị tạm ngưng chơi) sẽ chạy ùa về mức ban đầu. Người bị phạt sẽ rượt theo, chạm tay trúng ai thì người đó sẽ bị phạt và trò chơi lại bắt đầu.
Luật chơi: Người bị phạt phải úp mặt vào tường khi đập “một – hai – ba”, sau tiếng “ba” mới được quay mặt xuống để “bắt”.
29. Bong bóng nước
Cách chơi: Đổ nước vào quả bong bóng, đứng thành vòng tròn, lần lượt thảy bóng vào người trong vòng tròn. Người nào được thảy bóng phải chụp chính xác.
Luật chơi: Ai bắt không trúng bóng, làm bóng rớt sẽ bị ướt áo và phạt theo tư thế hứng bóng như quỳ 1 chân chụp bóng, quỳ 2 chân chụp bóng…
30. Đi cà kheo
Đây là trò chơi dân gian tập thể, thường được tổ chức ở bãi biển. Người chơi sẽ chia làm hai đội để thi đấu với nhau. Cây cà kheo được làm bằng tre, đô cao của bệ đặt chân cách mặt đất khá cao khoảng 1,5m – 2m. Mỗi người sẽ đi trên cây cà kheo để thi đấu.
Luật chơi: Nếu ai ngã khi đang thi đấu hoặc không kịp thời gian thi đấu thì bị phạt theo quy định của cuộc chơi.
31. Cướp cờ
Cách chơi:
– Quản trò chia người chơi thành 2 đội có số lượng bằng nhau mỗi đội khoảng 5 – 6 người, đứng hàng ngang ở vạch xuất phát của đội mình.
– Đếm theo số thứ tự 1,2,3,4,5,… các bạn phải nhớ số của mình.
– Khi quản trò gọi đến số nào thì số đó của 2 đội nhanh chóng chạy đến vòng tròn và cướp cờ đặt trong vòng tròn.
– Quản trò có thể gọi cùng một lúc 2,3,4,… số.
Luật chơi:
– Khi đang cầm cờ, nếu bị bạn chạm vào người thì thua cuộc.
– Khi lấy được cờ chạy về vạch xuất phát của đội mình mà không bị đội bạn chạm vào người thì thắng cuộc.
– Số nào chạm vào số đó, không được chạm vào số khác. Nếu bị số khác chạm vào thì vẫn không thua.
– Số nào thua rồi, quản trò không gọi số đó chơi nữa.
– Người chơi không được ôm, giữ nhau khi bạn cướp cờ.
32. Đá gà
Cách chơi đá gà:
– Mỗi người gấp 1 chân của mình, chân còn lại nhảy lò cò đi đá chân của người khác.
– Dùng chân gấp khúc đó đá vào chân gấp khúc của người khác.
Luật chơi: Ai ngã hoặc chạm 2 chân xuống đất trước sẽ thua cuộc.
33. Khiêng kiệu
Cách chơi khiêng kiệu: Chia làm 2 đội, mỗi đội có 3 người chơi, 2 người chơi đứng đối mặt nhau lấy tay phải nắm vào giữa tay ngay cùi chỏ của mình và tay trái thì nắm vào tay phải của người đối diện để làm kiệu. Sau đó người chơi còn lại của đội này ngồi lên kiệu của đội kia và phải giữ cho chắc để không ngã.
Luật chơi: Kiệu phải giữ chắc nếu vuột tay thì đội làm kiệu phạm luật và người ngồi kiệu của đội đối diện nếu ngã thì cũng sẽ phạm luật và thua cuộc.
34. Nhảy lò cò
Cách chơi trò chơi nhảy lò cò: Kẻ làm 10 ô vuông, trò chơi có thể chơi ít hay nhiều người, mỗi người chơi có một đồng chàm dùng để thảy vào ô và người chơi nào đi hết vòng thì cất nha và được đi tiếp cho đến khi mất lượt, nhưng nếu đạp trúng vạch kẻ hay thảy ra ra ngoài thì người chơi đó mất lượt và đến phần người chơi khác.
35. Cua cắp
Đây là trò chơi mà trẻ mầm non thường rất thích. Trước khi bắt đầu trò chơi, bạn cần oẳn tù tì để xác định người đi trước. Người đi trước bốc 10 viên sỏi lên thả xuống đất (số lượng viên sỏi có thể chọn tùy thích), sau đó đan 10 ngón tay vào nhau nắm lại, chỉ để 2 ngón duỗi thẳng ra làm càng cua.
Người chơi dùng 2 ngón tay lần lượt cắp từng viên sỏi nhưng không được chạm viên sỏi khác bỏ qua một bên. Lượt 1 gắp 1 viên, lượt 2 gắp 2 viên, … lượt 10 gắp 10 viên.
Luật chơi:
Nếu người chơi khi đang cắp sỏi mà chạm vào viên khác thì phải nhường cho người kế tiếp đi. Sau khi gắp hết 10 viên, đếm xem ai cắp được nhiều nhất thì người đó thắng .
36. Lùa vịt
Cách chơi trò chơi lùa vịt:
Cử 1 người chơi làm hổ (hoặc người lùa vịt) đứng ở ngoài vòng tròn, những người còn lại đứng trong vòng tròn làm lợn (hoặc vịt).
Khi có lệnh chơi, hổ (người lùa vịt) chạy quanh vòng tròn, tìm cách đập vào người trong vòng tròn.
Luật chơi: Ai bị hổ (người lùa vịt) chạm vào người sẽ phải ra ngoài thế chỗ cho người làm hổ.
37. Búng thun
Cách chơi trò chơi búng thun: Có hai người chơi, mỗi người chơi bỏ ra từ 5 đến 10 sợi dây thun rồi trộn lên và rải xuống đất .Sau đó 2 người sẽ dùng ngón tay búng các sợi thun đan vào nhau .
Luật chơi:
Hai người oẳn tù tì xem ai thắng sẽ được chơi trước. Ai búng được 2 sơi thun đan vào nhau là thắng hai sợi. Nếu không thì tới lượt người thứ hai chơi.
38. Nhảy bao bố
Cách chơi:
Người chơi chia thành từng đội, mỗi đội phải có số người bằng nhau, xếp thành 1 hàng dọc. Mỗi đội có một ô hàng dọc để nhảy và có hai lằn mức một xuất phát và một mức đích. Người đứng đầu bước vào trong bao bố hai tay giữ lấy miệng bao.
Sau khi nghe lệnh xuất phát, người đứng đầu mỗi đội mới nhảy đến đích rồi lại quay trở lại mức xuất phát đưa bao cho người thứ 2. Khi nào người thứ nhất nhảy về đến đích thì người thứ 2 mới bắt đầu nhảy. Cứ như vậy lần lượt đến người cuối cùng. Đội nào về trước đội đó thắng
Luật chơi:
Người chơi nhảy trước hiệu lệnh xuất phát là phạm luật, người nhảy chưa đến mức quy định mà quay lại cũng phạm luật. Nhảy chưa đến đích mà bỏ bao ra cũng phạm luật và có thể bị loại khỏi cuộc chơi.
39. Nhún đu
Nhún đu là trò chơi dân gian phổ biến trong các ngày Hội làng. Cây đu được trồng bởi bốn, sáu hay tám cây tre dài vững chắc để chịu đựng được sức nặng của hai người cùng với lực đẩy quán tính. Hai cây tre làm cần đu có kích thước vừa tay cầm.
Lên đu có thể là một hay hai người. Càng nhún mạnh, đu càng lên cao, cần đu đưa lên vun vút, bên nọ sang bên kia. Cần đu lên ngang với ngọn đu là hay nhất, nhiều khi đu bay ngang ngọn đu một vòng.
Nhiều nơi treo giải thưởng ở ngang ngọn đu để người đu giật giải. Nhún đu cũng là một sinh hoạt giao đãi tình cảm của trai gái.
40. Thiên đàng hoả ngục
Hai người đứng giơ cao tay, những người còn lại sẽ nối đuôi nhau và vừa đi vừa đọc: “Thiên đàng địa ngục hai bên. Ai khôn thì nhờ, ai dại thì sa…”.
Khi đọc hết, hai người giơ tay sẽ hạ tay xuống, nếu ai bị chăn lại sẽ phải có hai lựa chọn: Thiên đàng hay Địa ngục. Nếu chọn Thiên đàng bạn sẽ được 2 người chủ trì làm thành cái võng bằng tay và khiêng bạn bạn một đoạn xa, nếu can đảm chọn Địa ngục bạn sẽ bị chặt cổ, chặt tay. Cứ thế trò chơi sẽ tiếp tục cho đến khi tất cả thành viên để phải đưa ra chọn lựa: Thiên đàng hay Địa ngục.
41. Chơi u
Chơi u hay u bắt mọi là một trò chơi dân gian tập thể của Việt Nam. Trò chơi u cần số người từ mười người trở lên, chia thành hai đội A – B. Mỗi bên có số đội viên đều nhau.
U được chơi trên khoảng sân vuông rộng chia đôi, mỗi bên thuộc về một đội có lằn ấn định làm “biên giới”. Ở hai đầu sân đối nhau là “ngục”, thường đặt khoảng năm sải bước chân bên kia biên giới.
Cách chơi và luật chơi:
Trò chơi bắt đầu khi một đội viên bên A vượt biên giới qua B tấn công. Đội viên đó miệng phải phát âm “u…” liên tục, không được ngắt hơi và lớn đủ để đối phương nghe thấy. Trong khi đó bên B sẽ cố xúm vào bắt đội viên này.
Nếu ghì được người đó và người này ngừng phát âm “u…” vì cạn hơi không về được bên A thì B đã bắt được tù nhân bên A. Tuy nhiên nếu đội viên bên A đụng được bất cứ ai bên B và trở về bên A an toàn trước khi đứt hơi “u” thì tất cả những người bên B bị đụng được coi như bị bắt sang A làm tù binh.
Tù binh thì đem giam vào “ngục”.
Hai bên lần lượt vượt biên giới để bắt tù binh. Mỗi bên có thể cứu tù binh đồng đội được nếu xông vào đến ngục được, đụng được đồng đội đã bị bắt và chạy thoát về sân nhà. Những người bị bắt thì dang tay nối nhau thành hàng dài để vươn ra gần biên giới nhằm với được người sang cứu. Trong khi đó bên phòng thủ thì cố 1) bắt người đối phương và 2) ngăn không cho đối phương cứu được tù binh. Tất cả mọi diễn biến xảy ra trong khi người vượt tuyến tấn công kêu “u…”
Trò chơi chấm dứt khi một bên bắt được tất cả đội viên bên kia.
42. Thi thổi cơm
Thể lệ cuộc thi: nguyên liệu là thóc, sẵn củi, chưa có lửa, chưa có nước. Các đội phải làm gạo, tạo ra lửa, đi lấy nước về nấu cơm. Cuộc thi có ba bước: thi làm gạo; tạo lửa, lấy nước và thổi cơm.
Mỗi nhóm 10 người (cả nam và nữ), họ tự xay thóc, giã gạo, dần sàng, lấy lửa, lấy nước và nấu cơm.
Bước 1, thi làm gạo: sau hồi trống lệnh, các đội đổ thóc vào xay, giã, dần sàng. Giáp nào có được gạo trắng trước nhất là thắng cuộc.
Bước 2, thi kéo lửa và lấy nước: Lấy lửa từ hai thanh nứa già cọ vào nhau (khó nhất là khâu này), áp bùi nhùi rơm khô vào cho bén lửa. Người lấy nước cách đó khoảng 1km, nước chứa sẵn vào 4 cái be bằng đồng, đợi người đến lấy mang về. Giáp nào lấy được lửa trước và lấy nước về đích trước thì giáp đó thắng cuộc.
Bước 3, nấu cơm: giáp nào thổi được cơm chín dẻo, ngon và xong trước thì thắng cuộc. Cơm của giáp đó được dùng để cúng thần.
43. Thả chó
Cách chơi trò thả chó:
+ Một bạn đóng vai “chú chó”
+ Một bạn đóng vai ” ông chủ”
+ Các bạn còn lại đóng vai “thỏ con”
Các bạn cùng hát: “ve ve chùm chùm, cá bóng nổi lửa, ba con lửa chếp chôi, ba con voi thượng đế, ba con dế đi tìm, ù a ù ịch”
Người đóng vai ông chủ xòe ngửa bàn tay phải, các bạn tập trung thành một vòng tròn bên xung quanh ông chủ và lấy ngón tay trái của mình đặt vào lòng bàn tay của ông chủ khi nghe có có câu “ù a ù ịch” thì các bạn sẽ rút tay ra ông chủ sẽ nắm tay lại.
Luật chơi:
+ Khi bạn nào bị ông chủ nắm ngón tay, sẽ đóng vai chú chó, các bạn còn lại sẽ làm thỏ
+ Khi ông chủ tả một vật nào đó thì lập tức các chú thỏ sẽ chạy tới chạm vào trong một khoản thời gian nào đó và ông chủ sẽ thả chó.
+ Khi thấy chú chó xuất hiện, ngay lập tức chú thỏ phải chạy nhanh đến chỗ vật ông chủ tả chạm vào và quay về chạm ông chủ. Khi thấy chú chó thì các chú thỏ phải đi về ở tư thế khum, 2 tay chéo nhau đặt lên lỗ tai. Nếu đi về ở tư thế khum mà không chéo tay thì bị chú chó bắt hoặc đứng lên để chạy về mà bị chú chó đụng sẽ bị đóng vai chú chó thay cho bạn làm chú chó
44. Đúc cây dừa – chừa cây mỏng
Bắt đầu trò chơi dân gian này không cần bao nhiêu người, có bao nhiêu người chơi cũng được. Tất cả người chơi ngồi xếp hàng xuống thềm nhà, hai chân duỗi thẳng ra phía trước, người ở đầu hàng đếm chuyền xuống đến người ở cuối hàng và tiếp tục người ở cuối hàng đếm chuyền đến người ở đầu hàng. Vừa đếm vừa đọc bài ca dân gian:
“Đúc cây dừa
Chừa cây mỏng
Cây bình đỏng (đóng)
Cây bí đao
Cây nào cao
Cây nào thấp
Chầp chùng mùng tơi chín đỏ
Con thỏ nhảy qua
Bà già ứ ự
Chùm rụm chùm rịu (rạ)
Mà ra chân này”.
Khi đọc hết bài ca “mà ra chân này”, ở cuối câu tới chân người nào đó, thì thụt chân vào, người nào thụt hết hai chân thì thắng, còn lại người sau cùng người nào chưa thụt cân vào thì thua. Khi đó những người thắng cuộc chuẩn bị chạy để người thua cuộc rượt bắt, bắt được bất cứ người nào xả bàn làm lại.
45. Bầu cua cá cọp
Bầu cua cá cọp hay lắc bầu cua, bầu cua tôm cá hay là một trò chơi dân gian mang tính cờ bạc phổ biến ở Việt Nam, thường được chơi vào các dịp lễ, đặc biệt là Tết Nguyên Đán.
Dụng cụ cho trò chơi bao gồm một bàn bầu cua gồm 6 ô vẽ hình 6 linh vật theo thứ tự từ phải sang trái, trên xuống dưới là: nai, bầu, gà, cá, cua, tôm. Ngoài ra, cần 3 viên xúc xắc in hình 6 linh vật này và cái chén.
Trò chơi chia thành nhiều lượt và không giới hạn số lượng cũng như số lượng người chơi. Bắt đầu một lượt chơi, ba viên xúc xắc được nhà cái (người tổ chức, quản lý và điều hành trò chơi) lắc đồng thời và kết quả của chúng được giữ kín. Người chơi đặt tiền vào một hoặc nhiều linh vật mà mình muốn, có thể đặt nhiều linh vật trong một lượt chơi và không giới hạn tiền đặt.
Khi việc đặt tiền đã xong, nhà cái mở ra, công bố kết quả xúc xắc.
Nếu trong ba viên xúc xắc xuất hiện linh vật mà người chơi đã đặt cược tiền, họ sẽ lấy lại tiền cược và nhà cái phải trả số tiền bằng với số lần linh vật đó xuất hiện nhân với số tiền cược (Ví dụ: Nếu người chơi đặt 1.000 đồng vào cửa cá mà ra một con cá sẽ được trả 1.000, ra hai con cá được trả 2.000, ra ba con cá được trả 3.000, và nhận lại số tiền mình đã đặt cược). Nếu linh vật người chơi chọn không xuất hiện, số tiền đặt cược thuộc về nhà cái.
46. Đánh quay
Đánh quay là trò chơi dân gian thường dành cho con trai. Chơi theo nhóm từ 2 người trở lên, nếu đông có thể chia thành nhiều nhóm. Một người cũng có thể chơi quay, nhưng nếu chơi nhiều người và có nhiều người ở ngoài cổ vũ thì sẽ sôi nổi và hấp dẫn hơn nhiều.
Đồ chơi là con quay bằng gỗ hay sừng hình nón cụt, có chân bằng sắt. Dùng một sợi dây, quấn từ dưới lên trên rồi cầm một đầu dây thả thật mạnh cho quay tít. Con quay của ai quay lâu nhất, người đó được. Có thể dùng một con quay khác bổ vào con quay đang quay mà nó vẫn quay thì người chủ của con quay đó được nhất.
47. Đua thuyền
Chia người chơi thành các nhóm nhỏ (mỗi nhóm 7 – 8 người), mỗi nhóm ngồi thành hàng dọc, người ngồi phía sau cặp chân vào hết vòng bụng của người ngồi trước để tạo thành một chiếc thuyền đua.
Khi nghe hiệu lệnh xuất phát, tất cả các thuyền đua dùng sức hai tay của tất cả các thành viên trong nhóm nâng cơ thể lên và tiến về phía trước cho đến đích.
Lưu ý: Các thuyền đua phải cố gắng bám chặt vào nhau để không bị đứt thuyền khi đang di chuyển.
48. Chim bay cò bay
Cách chơi trò chơi dân gian chim bay cò bay: Người chơi đứng xung quanh tạo thành một vòng tròn, người quản trò đứng ở giữa. Khi người quản trò hô “chim bay” đồng thời nhảy bật lên, giang hai cánh tay như chim đang bay, tất cả người chơi phải làm động tác và hô theo.
Nếu người quản trò hô những vật không bay được như “nhà bay” hay “bàn bay” mà người chơi vẫn làm động tác bay hay những vật bay được mà lại không làm động tác bay thì sẽ bị phạt bằng cách lò cò một vòng bên ngoài vòng tròn. Trong lúc người bị phạt lò cò, mọi người có thể vừa vỗ tay vừa hát các câu đồng dao có ý chọc bạn như:
“Xấu hổ
Lấy rổ mà che
Lấy nong mà đậy
Lấy chày đập bóng”.
Để lôi cuốn hơn, có thể biến tấu thêm phần “cá lặn” hay “tàu lặn, vịt lặn”… để xen kẽ với trò “Chim bay, cò bay”
49. Đánh roi múa mọc
Roi bằng tre vót nhẵn và dẻo, đầu bịt vải đỏ, còn mộc đan bằng tre sơn đỏ. Các đấu thủ đấu tay đôi với nhau: vừa dùng roi để đánh, dùng mộc để đỡ, ai đánh trúng địch thủ vào chỗ hiểm và đánh trúng nhiều thì thắng, thường đánh trúng vào vai và sườn mới được nhiều điểm.
Các hội lễ ở miền Bắc thường được tổ chức thi đấu vào những ngày đầu tháng giêng.
50. Tả cáy
Nhiều người làng Sán Dìu ở vùng Thanh Lanh (Bình Xuyên) xưa có trò chơi “Tả cáy” (có nghĩa là “Đánh gà”).
Cách chơi trò chơi tả cáy như sau:
Con gà làm bằng gỗ tiện tròn bằng quả bóng bàn. Có thể có từ 5 đến 10 người cùng chơi, mỗi người cầm một cái gậy dài hơn một mét bằng tre hoặc bằng gỗ. Đào một cái lỗ bằng cái bát con ở giữa bãi chơi để “Con gà” dưới lỗ.
Người đứng cái cầm gậy đẩy con gà ra khỏi lỗ. Những người khác dùng gậy hối gà vào lỗ. Người đứng cái vừa dùng gậy hối và đi vừa phải để ý đỡ đòn kẻo gậy của người khác đập trượt vào chân mình. Người nào đứng cái giỏi giữ cái lâu nhất không có gà lọt xuống được coi là thắng cuộc. Khi để “gà” lọt xuống lỗ thì người “cái” phải làm “con” để người vừa hối gà xuống lỗ được đứng cái
