Đền Quán Thánh tọa lạc tại góc đường Thanh Niên và phố Quán Thánh trông ra Hồ Tây và hồ Trúc Bạch.
Đền Quán Thánh thờ ai?
Đền Quán Thánh được lập ra để thờ Huyền Thiên Trấn Vũ, một nhân vật thần thoại đã bảo vệ dân làng Long Đỗ khi xưa và trấn giữ cửa Bắc của kinh thành Thăng Long.
Sự tích Huyền Thiên Trấn Vũ
Thánh Trấn Vũ là một hình tượng nhân vật thần thoại của Việt Nam lẫn Trung Quốc, nên dân gian có cả hai truyền thuyết về nhân vật này.
Tương truyền, Huyền Thiên Trấn Vũ vốn là một vị thần được giao nhiệm vụ trấn giữ Bắc môn Thiên phủ vào thời nhà Tùy. Sau này, ông hạ thế đầu thai làm con vua nước Tĩnh Lạc, Trung Quốc.
Tuy nhiên, khi trưởng thành, ông đã từ bỏ nhung lụa và quyền lực của hoàng tự để tu hành ở núi Vũ Dương. Sau 42 năm khổ tu, Huyền Thiên Trấn Vũ đắc đạo và du ngoạn đến Việt Nam.
Khi tới làng Long Đỗ, vùng sông Nhị Hà, tức Hà Nội ngày này, ông quyết định dừng chân và tu đạo tại một ngôi đền bên Hồ Tây. Nhờ đạo pháp cao siêu, ông trừ khử được tà ma quỷ quái, bảo vệ dân làng. Vì thế, để bày tỏ lòng biết ơn, dân làng đã lập đền thờ Huyền Thiên Trấn Vũ ngay tại ngôi đền mà ông đã ngồi tu hành, và đặt tên là Trấn Vũ Quán.
Ngoài ra, cũng có tích truyền rằng, Huyền Thiên Trấn Vũ chính là sứ giả được Ngọc Hoàng sai xuống diệt trừ hồ ly 9 đuôi quấy nhiễu cuộc sống dân làng Long Đỗ.
Bởi vậy, sau khi dời đô về Thăng Long, vua Lý Thái Tổ đã cho lập đền thờ Huyền Thiên Trấn Vũ ở phía Bắc nhằm trấn yểm yêu ma quỷ quái làm hại dân làng.
Thêm một truyền thuyết xưa kể rằng: Huyền Thiên Trấn Vũ là thần cai quản phương Bắc giúp dân trừ tà ma, yêu quái; trừ rùa thành tinh (đời Hùng Vương 14); trừ cáo chín đuôi ở Tây Hồ; giúp An Dương Vương trừ tinh gà trắng xây thành Cổ Loa; diệt hồ ly tinh trên sông Hồng đời vua Lý Thánh Tông… Đến thời nhà Lê, các vua cũng thường đến đây để cầu mưa mỗi khi có hạn hán.
Lịch sử xây dựng đền Quán Thánh
Theo các tài liệu sử sách và những ghi chép tìm thấy trên các văn bia, Đền Quán Thánh có mặt từ thời nhà Lý, và trải qua nhiều đợt trùng tu vào các năm: 1618, 1677, 1768, 1836, 1843, 1893, 1941.
Trong lần trùng tu dưới đời vua Lê Hy Tông, chúa Trịnh Tạc đã ủy thác cho con là Trịnh Căn chủ trì việc xuất kho để di tạo Trấn Vũ Quán và pho tượng Thánh Trấn Vũ. Chính nghệ nhân Vũ Công Chấn đã trực tiếp chỉ huy đúc tượng Huyền Thiên Trấn Vũ bằng đồng hun, thay cho pho tượng bằng gỗ trước đó.
Năm 1794, ở đời vua Cảnh Thịnh, Đô đốc Tây Sơn Lê Văn Ngữ đã cho đúc thêm một chiếc khánh đồng lớn đặt trong chính điện.
Khi vua Minh Mạng đi tuần thú Bắc Thành, vua đã cho đổi tên đền thành Chân Vũ Quán. Ba chữ Hán này được tạc lại trên nóc cổng tam quan, nhưng bức hoành trong Bái đường vẫn đề là Trấn Vũ Quán.
Năm 1842, vua Thiệu Trị đến thăm đền và ban tiền để đúc vòng vàng đeo vào tượng Thánh Trấn Vũ.
Như vậy, đền có hai tên gọi: Trấn Vũ Quán và Đền Quán Thánh. “Quán” nằm trong từ “Đạo Quán”, là nơi thờ tự của Đạo Giáo.
Đền Quán Thánh được công nhận di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia đợt đầu năm 1962 cùng với Chùa Trấn Quốc.
Tổng quan kiến trúc đền Quán Thánh
Cổng ngoài của đền nằm trên lề đường Thanh Niên, với bốn cột trụ là bốn con phượng hoàng đấu lưng và con nghê trên đỉnh. Xung quanh bốn cột trụ là các chi tiết rất nổi bật như: mãnh hổ hạ sơn, cá hóa rồng, và các cặp câu đối đỏ, làm tăng thêm vẻ uy nghi cho cổng đền.
Sau cổng ngoài là tam quan của đền, có cấu tạo như một phương đình, gồm 3 cửa và 2 tầng. Đặc biệt, cổng giữa tam quan đắp nổi tượng thần Rahu, một vị thần của Ấn Độ. Điều này phần nào nói lên sự hội nhập tín ngưỡng của người Việt từ ngàn xưa. Ngoài ra, gác tam quan chính là nơi đặt quả chuông đồng được đúc vào năm 1677, đời vua Lê Hy Tông. Đây chính là tiếng chuông đã đi vào thơ ca và ca dao của Việt Nam.
Qua tam quan, bạn sẽ đến với nhà bia với nhiều văn bia tạc khắc về thời điểm trùng tu ngôi đền. Sau nhà bia, nằm sát đường Quán Thánh là đền thờ liệt sĩ được xây theo dạng phương đình, bên trong là bàn thờ và ảnh các chiến sĩ đã hy sinh ở khu vực Đền Quán Thánh.
Tiến vào sân bái là nơi bày biện sắp xếp lễ vật. Khoảng sân nhỏ có cây đa già, xung quanh là các bể cá cùng những hòn non bộ nhỏ nhắn.
Trước bái đường có 2 lư hương lớn và bàn để chuẩn bị đồ tế lễ. Hiên bái đường được trang trí bởi các hình tượng đắp nổi như: tượng hổ xuống núi, tượng cá hóa rồng, và bảng giới thiệu tượng đồng Huyền Thiên Trấn Vũ ở hậu cung.
Trước đây, tượng Huyền Thiên Trấn Vũ được làm bằng gỗ, cho đến năm 1677 thì được đúc lại bằng đồng đen, đặt trên một phiến đá cẩm thạch. Tượng Trấn Vũ là một công trình điêu khắc độc đáo duy nhất tại Việt Nam, khẳng định nghệ thuật đúc đồng và tạc tượng điêu luyện của người Việt cách đây hơn 3 thế kỷ.
Ở nhà bái đường còn có một pho tượng đồng đen nhỏ hơn. Ngoài ra, trong đền còn có chiếc khánh bằng đồng được đúc vào thời chúa Trịnh.
Ngoài nghệ thuật đúc đồng, Đền Quán Thánh còn có nhiều tác phẩm nghệ thuật giá trị được chạm khắc trên cửa, cột, xà và hơn 60 bài thơ, hoành phi, câu đối viết bằng chữ Hán.
Các hình tượng, đề tài linh thiêng được chạm khác một cách tinh xảo, tỉ mỉ, mang đậm phong cách nghệ thuật thời nhà Lê.
Lễ hội đền Quán Thánh
Lễ hội Đền Quán Thánh được diễn ra hàng năm vào ngày 3 tháng 3 Âm lịch, thu hút đông đảo người dân đến dâng hương cầu an.
Ngoài ra, người dân thường tề tựu về đây vào những ngày đầu năm, khoảng từ mùng 1 đến 15 tháng Giêng.
Giờ mở cửa đền Quán Thánh
Đền Quán Thánh mở cửa từ 8 giờ đến 17 giờ các ngày trong tuần.
Vào ngày mùng 1 và ngày rằm, đền mở cửa từ 6 giờ đến 20 giờ.
Đặc biệt, vào đêm giao thừa, đền mở cửa hết đêm để phục vụ nhu cầu dâng lễ cầu an của người dân.
