Trước khi đọc tiếp, bạn hãy suy nghĩ và hoàn tất hai câu sau đây:
1. Lý do tại sao tôi nhớ lại cuộc sống của Đức Giê su qua một nghi lễ thờ phượng (thí dụ lễ Giáng Sinh hoặc Phục Sinh) là vì…
2. Tưởng niệm cuộc sống của Đức Giê su qua một nghi lễ thờ phượng và việc xem một cuốn phim về đời Ngài khác nhau ở những điểm này: …
Phụng vụ là gì?
Muốn hiểu phụng vụ là gì, chúng ta cần hiểu Hội Thánh là gì?
Hội Thánh là thân thể Chúa Kitô. Hội Thánh là Đức Giê su được tiếp nối trong không gian và thời gian qua các tín hữu của Ngài, tức là Nhiệm Thể của Ngài. Hội Thánh là Đức Giê su đang hiện diện trong thời nay qua Nhiệm Thể của Ngài y như Ngài đã hiện diện trong thời Tin Mừng qua thân xác của Ngài.
Phụng vụ là việc Đức Giê su hành động qua Hội Thánh của Ngài;
Phụng vụ là việc Đức Giê su hành động trong thời nay qua Nhiệm Thể Ngài, giống như Ngài đã hành động trong thời Tin Mừng qua thân xác Ngài.
Chúng ta có thể nói lên sự so sánh này. Cũng như Đức Giê su đã hành động hai ngàn năm trước đây qua những hoạt động cơ thể của thân xác bằng xương bằng thịt, thì ngày nay Ngài vẫn tiếp tục hành động qua những hoạt động phụng vụ của Nhiệm Thể Ngài. Vậy phụng vụ là việc cử hành Thánh Lễ, Bí tích Rửa Tội, Bí tích Hòa Giải, Bí tích Xức Dầu Bệnh Nhân… Tất cả những việc cử hành này đều là những dấu chỉ cho thấy Đức Kitô đang sống và hành động giữa dân Ngài.
Theo lời Công Đồng chung Vatican II, phụng vụ là sự tiếp nối của “công cuộc cứu chuộc” mà Đức Giê su đã khởi sự khi còn ở trần gian. Chính “phụng vụ góp phần rất nhiều để giúp các tín hữu qua cuộc sống biết diễn tả và biểu lộ cho những người khác mầu nhiệm Chúa Kitô và bản tính đích thực của Hội Thánh chân chính” (Hiến chế về Phụng vụ thánh, số 2).
“Để chu toàn công việc lớn lao ấy, Chúa Kitô hằng hiện diện trong Hội Thánh, nhất là trong các hoạt động phụng vụ.
Ngài hiện diện trong lễ Hy tế… nhất là hiện diện thực sự dưới hai hình Thánh Thể… Ngài hiện diện trong các Bí tích nhờ quyền năng của Ngài. Vì thế ai rửa tội thì chính Chúa Kitô rửa. Ngài hiện diện trong lời của Ngài, vì chính Ngài nói khi người ta đọc Kinh Thánh trong Hội Thánh. Sau hết Ngài hiện diện khi Hội Thánh cầu khẩn và hát Thánh Vịnh.” (PV, số 7)
Như thế, phụng vụ cũng là hoạt động của Hội Thánh, Nhiệm Thể Chúa Kitô. Phụng vụ là việc Đức Giê su tiếp tục “công cuộc cứu chuộc” qua Nhiệm Thể Ngài là Hội Thánh.
Năm phụng vụ
“Công cuộc cứu chuộc” Đức Giê su đã thực hiện trong cuộc đời dương thế của Ngài mang chiều kích vĩ đại đến nỗi trí óc hữu hạn của chúng ta không thể hiểu ngay một lúc được. Vì thế cần phải chia thành từng phần nhỏ.
Đó chính là công việc của năm phụng vụ. Năm phụng vụ chia “công cuộc cứu chuộc” (lịch sử cứu rỗi) của Đức Giê su thành từng phần nhỏ, để chúng ta có thể sống lại những phần ấy và nhờ sức mạnh từ đó chúng ta dần dần được đổi mới.
Năm phụng vụ diễn lại lịch sử cứu rỗi
Phim ảnh hoặc vở kịch thường diễn lại cuộc đời của một vĩ nhân, thí dụ The Miracle Worker diễn lại cuộc đời bà Helen Keller. Năm phụng vụ cũng giống như vậy, diễn lại cuộc đời Đức Giê su và lịch sử cứu rỗi.
Nhưng khác biệt vô cùng giữa việc diễn lại trên sân khấu cuộc đời của Helen Keller và việc diễn lại của phụng vụ về cuộc đời Đức Giê su.
Vở kịch The Miracle Worker không làm cho Helen Keller hiện hữu lần nữa. Còn việc cử hành phụng vụ làm cho Đức Giê su hiện diện trở lại. Trong Thánh Lễ, Đức Giê su hiện diện cách mầu nhiệm. Hơn thế nữa, Đức Giê su hiện diện trong mỗi Chúa Nhật hoặc lễ kính để thông đạt với chúng ta một điều gì đó độc đáo mà chỉ có Chúa Nhật hoặc lễ kính ấy có mà thôi. Cho nên trong Thông điệp Đấng Trung Gian của Thiên Chúa (Mediator Dei), Đức Giáo Hoàng Piô XII viết:
“Năm phụng vụ không phải là việc diễn tả một cách lạnh nhạt và vô hồn những biến cố quá khứ, cũng không phải là một bản ghi chép lại một cách giản dị và trống rỗng về một thời đại đã qua. Nhưng năm phụng vụ là chính Chúa Kitô hằng sống động giữa Hội Thánh. Nơi đây Ngài tiếp tục cuộc hành trình của lòng từ bi bao la mà Ngài đã khởi sự cách yêu thương trong cuộc sống trần gian của Ngài, luôn làm điều lành thánh mong chúng ta biết đến những mầu nhiệm của Ngài và sống những mầu nhiệm ấy.”
Thử lấy một thí dụ để giúp chúng ta hiểu rõ mầu nhiệm đức tin tuyệt vời này.
Câu truyện Thành phố bên kia bức tường (Town Beyond the Wall) của Elie Wiesel nói về sức mạnh của tình bạn. Trong câu truyện, Michael sống lại cơn hành hạ đau đớn bởi vì Pedro, người bạn đã khuất của anh, đang sống lại trong ký ức anh. Sức mạnh không đến từ chính Pedro, nhưng từ những kỷ niệm về Pedro. Ký ức của Michael về Pedro không chỉ gợi lại người bạn trong dĩ vãng, nhưng đã làm cho bạn anh hiện diện đến độ anh nhận thấy có một sức mạnh đến từ người bạn ấy.
Câu truyện này giúp chúng ta hiểu một chân lý quan trọng trong Kinh Thánh.
Chúng ta sống lại lịch sử cứu rỗi
Đối với người Do thái, cử hành (“nhớ đến”) một biến cố từ lịch sử cứu rỗi không phải chỉ là gợi lại một biến cố, nhưng là sống lại biến cố ấy.
Khi những người Do thái cử hành (“nhớ đến”) lễ Vượt Qua, họ không chỉ nhớ lại biến cố họ đã được giải thoát khỏi Ai-cập, nhưng còn đem biến cố ấy vào hiện tại và sống lại nó. Một cách huyền diệu, họ thực sự biến thành một phần của biến cố và lãnh nhận từ Thiên Chúa cùng một hồng ân Ngài đã ban cho tổ tiên họ.
Cũng tương tự như vậy khi chúng ta cử hành phụng vụ diễn lại cuộc đời Đức Kitô, nghĩa là ơn cứu rỗi bởi đó mà ra. Chúng ta còn làm một điều hơn cả việc nhớ lại quá khứ, bởi vì một cách huyền diệu, biến cố nguyên thủy được sống lại qua việc cử hành phụng vụ.
Một đoạn trong cuốn Mùa đông bất mãn (The Winter of Our Discontent) của John Steinbeck làm sáng tỏ những điều chúng ta vừa nói ở trên. Steinbeck viết:
“Bà dì Deborah đã đọc Kinh Thánh cho tôi nghe mỗi ngày giống như đọc nhật báo làm tôi tin đó là lối suy nghĩ của bà về Kinh Thánh. Kinh Thánh là một cái gì đang diễn tiến, cứ xảy ra mãi mãi nhưng luôn luôn hấp dẫn và mới lạ. Mỗi lần lễ Phục Sinh, Đức Giê su lại thực sự sống lại từ kẻ chết, một biến cố vĩ đại người ta mong đợi, nhưng vẫn luôn luôn mới mẻ. Đối với bà, đó không phải là một cái gì đã xảy ra hai ngàn năm trước, nhưng đang xảy ra bây giờ.”
Phụng vụ là như thế đó, “một biến cố vĩ đại người ta mong đợi, nhưng vẫn luôn luôn mới mẻ.” Không phải chỉ là điều gì xảy ra hai ngàn năm trước, nhưng đang xảy ra bây giờ.
Năm phụng vụ không chỉ gợi lại những biến cố cuộc đời Đức Giê su, nhưng một cách mầu nhiệm nó làm cho những biến cố ấy hiện hữu để chúng ta có thể sống lại trong sức mạnh và vinh hiển nguyên thủy của những biến cố ấy.
Cấu trúc của năm phụng vụ
Năm phụng vụ được sắp xếp dựa trên hai ngày lễ chính: Giáng Sinh và Phục Sinh. Mỗi ngày lễ lại tạo thành một mùa riêng: mùa Giáng Sinh và mùa Phục Sinh.
Chúng ta có thể hiểu mùa Giáng Sinh và mùa Phục Sinh với ba giai đoạn:
* giai đoạn chuẩn bị
* chính ngày lễ
* thời gian kéo dài sau lễ.
Chúng ta hãy xét riêng từng mùa, bắt đầu mùa Giáng Sinh.
Chúng ta chuẩn bị lễ Giáng Sinh
Chủ đề của lễ Giáng Sinh là Thiên Chúa đi vào lịch sử loài người qua con người Đức Giê su. Chính Thiên Chúa đã mặc lấy thân xác (Nhập Thể) và sống giữa chúng ta như một người trong chúng ta.
Giai đoạn chuẩn bị lễ Giáng Sinh gọi là Mùa Vọng, (Advent có nghĩa là ‘đang tới’). Từ ngữ này nói lên chủ đích của mùa này là chuẩn bị cho biến cố Đức Giê su sắp đến.
Nhưng việc Đức Giê su đến mà chúng ta đang chuẩn bị không phải chỉ là diễn lại việc Ngài đến cách đây hai ngàn năm. Đó là tiêu điểm thứ nhất. Nhưng tiêu điểm thứ nhì là hướng về việc Đức Giê su đến lại lần thứ hai trong ngày tận thế.
Mùa Vọng khiến chúng ta nhớ đến một vị thần cổ xưa của Rô-ma, tên là Janus (từ January là do tên của vị thần này). Trong nghệ thuật, người ta mô tả thần Janus có hai khuôn mặt, một mặt nhìn về đằng sau và một mặt nhìn về phía trước.
Cũng thế, Mùa Vọng có hai hướng nhìn, nhìn lại việc Đức Giê su đến lần thứ nhất trong lịch sử và nhìn tới hướng về việc Đức Giê su sẽ đến lần thứ hai trong ngày thế mạt. Còn chúng ta thì đang đứng ở đâu đó giữa hai thời điểm ấy.
Chúng ta cử hành lễ Giáng Sinh
Ngày lễ Giáng Sinh, chúng ta sống lại mầu nhiệm lạ lùng Thiên Chúa trở thành con người. Chúng ta vui mừng qua việc Ngài giáng sinh và việc chúng ta được tái sinh cùng với Ngài trong cuộc sống mới.
Lễ Giáng Sinh được tiếp nối với những ngày lễ liên hệ:
* Lễ Thánh Gia Thất (Chúa Nhật sau Giáng Sinh)
* Lễ Đức Mẹ là Mẹ Thiên Chúa (ngày 1 tháng 1)
* Lễ Hiển Linh (Chúa Nhật sau ngày 1 tháng 1).
Mỗi ngày lễ liên hệ này đều liên quan tới việc Đức Giê su đến trong lịch sử và việc Ngài chuẩn bị rao giảng Tin Mừng.
Chúng ta tiếp nối mùa Giáng Sinh
Cử hành lễ Giáng Sinh được nối tiếp với một giai đoạn gọi là Mùa Thường Niên (hoặc Quanh Năm). Mùa này chia làm hai giai đoạn:
* Mùa Thường Niên sau Giáng Sinh
* Mùa Thường Niên sau Phục Sinh.
Giai đoạn thứ nhất (sau Giáng Sinh) ngắn hơn. Giai đoạn này tiếp tục tinh thần về việc Đức Giê su đã đến và đưa chúng ta sang giai đoạn chính thứ hai của năm phụng vụ, tức là Mùa Phục Sinh.
Chúng ta chuẩn bị lễ Phục Sinh
Lễ Phục Sinh là trái tim và cao điểm của năm phụng vụ. Lễ Phục Sinh cử hành việc Đức Giê su sống lại từ kẻ chết, một biến cố vĩ đại làm đảo lộn dòng lịch sử nhân loại.
Cũng như lễ Giáng Sinh, lễ Phục Sinh được chia làm ba phần:
* Giai đoạn chuẩn bị
* Chính ngày lễ
* Thời gian kéo dài sau lễ.
Giai đoạn chuẩn bị cho lễ Phục Sinh gọi là Mùa Chay (Lent có nghĩa là “mùa xuân”). Thực vậy, đối với những người miền bắc xích đạo, thời gian này là mùa xuân trong năm. Như thế việc phục sinh của Đức Giê su trùng hợp với việc “phục sinh” của cây cỏ trong mùa xuân.
Mùa Chay kéo dài bốn mươi ngày và bắt đầu với Thứ Tư Lễ Tro. Lễ Tro có cái tên như vậy vì theo truyền thống nhiều người Công Giáo lấy tro bôi lên trán họ vào ngày này. Tro biểu tượng hai dấu chỉ của Mùa Chay.
Trước hết, tro nhắc nhở chúng ta rằng: giống như Đức Giê su đã chết ngày Thứ Sáu Tuần Thánh, chúng ta cũng sẽ chết. Thứ hai, tro nhắc nhở chúng ta là nếu chúng ta muốn chỗi dậy trong cuộc sống mới như Đức Giê su đã sống lại trong ngày Phục Sinh thì chúng ta phải ăn năn sám hối tội lỗi và thực thi cuộc trở về của tâm hồn.
Chúa Nhật cuối cùng của Mùa Chay gọi là Chúa Nhật Lễ Lá và đánh dấu việc chúng ta bước vào Tuần Thánh là thời gian linh thiêng nhất trong năm. Trong Tuần Thánh, qua phụng vụ chúng ta diễn lại cuộc Khổ Nạn và sự Chết của Đức Giê su. Tam Nhật thánh gồm có ngày Thứ Năm Tuần Thánh, Thứ Sáu Tuần Thánh và Thứ Bảy Tuần Thánh đưa chúng ta đến biến cố tâm điểm của năm phụng vụ.
Chúng ta cử hành lễ Phục Sinh
Lễ Phục Sinh bắt đầu với phụng vụ Lễ Vọng Phục Sinh vào đêm Thứ Bảy Tuần Thánh. Lễ Phục Sinh cử hành việc Đức Giê su toàn thắng tội lỗi và quyền lực của ma quỉ trói buộc mọi người trong vòng nô lệ cho chúng kể từ khi ông A-đam phạm tội.
Cũng như lễ Giáng Sinh, lễ Phục Sinh được nối tiếp với những ngày lễ liên hệ:
* Lễ Thăng Thiên [Chúa Giê su Lên Trời], (bốn mươi ngày sau lễ Phục Sinh).
* Lễ Chúa Thánh Thần Hiện Xuống (năm mươi ngày sau Phục Sinh).
Thứ Năm Lễ Thăng Thiên cử hành việc Đức Giê su lên trời về với Thiên Chúa Cha (Cv 1:9) và nhắc nhở chúng ta phải tiếp tục sứ mạng Đức Giê su đã khởi sự ở trần gian. Đây cũng là cách chúng ta chuẩn bị cho chính mình và cho thế giới đang khi chờ đợi Ngài trở lại trong ngày tận thế.
Chúa Nhật Lễ Hiện Xuống cử hành việc Chúa Thánh Thần đến trên các tông đồ, biến họ thành Hội Thánh là Nhiệm Thể Chúa Kitô và ban sức mạnh cho họ để tiếp tục sứ mạng của Ngài trên trần gian. Chúng ta là tiếng nói, là con tim, là đôi chân, là bàn tay của Đức Kitô trong thế giới này. Chúng ta là phương tiện để Đức Giê su chữa lành và tha thứ trong thời đại này như Ngài đã chữa lành và tha thứ trong thời Tin Mừng.
Những Chúa Nhật giữa Chúa Nhật Phục Sinh và Chúa Nhật Hiện Xuống, chúng ta vui mừng trong sự sống mới của Đức Giê su và sự sống mới được đem đến cho mỗi người chúng ta.
Chúng ta nối tiếp Mùa Phục Sinh
Cũng như chính lễ Giáng Sinh và những ngày lễ liên hệ được nối tiếp bằng giai đoạn thứ nhất Mùa Thường Niên, lễ Phục Sinh và những ngày lễ liên hệ được nối tiếp bằng giai đoạn thứ hai Mùa Thường Niên.
Trong giai đoạn thứ hai Mùa Thường Niên, chúng ta cố gắng sống đời sống mới Đức Giê su đã đem lại cho chúng ta nhờ sự sống lại của Ngài từ cõi chết.
Những Chúa Nhật của mùa này (thường vào khoảng hai mươi tuần lễ) chú trọng đến cuộc đời và sứ vụ của Đức Giê su. Nhờ đó, chúng ta được học hỏi và giúp chúng ta uốn nắn cuộc sống cũng như sứ vụ của mình theo mẫu mực cuộc sống và sứ vụ của Đức Giê su.
Mùa Thường Niên kết thúc với lễ Chúa Kitô Vua, Chúa Tể của vũ trụ. Lễ này nhắc nhở chúng ta phải tiếp tục hoàn thành Nước Thiên Chúa mà Chúa Kitô Vua đã khởi sự. Nếu chúng ta trung thành với sứ mạng này, ngày nào đó chúng ta sẽ được ở trên trời với Chúa Kitô khi Ngài ngự bên hữu Chúa Cha.
Như thế, chúng ta có thể định nghĩa phụng vụ như hoạt động của Hội Thánh, Nhiệm Thể Chúa Kitô. Qua phụng vụ, Đức Giê su tiếp tục hoạt động trong thời đại này như Ngài đã hoạt động trong thời Tin Mừng. Và chúng ta cũng có thể định nghĩa năm phụng vụ như việc diễn lại cuộc đời và việc làm của Đức Giê su giữa chúng ta. Với năm phụng vụ, chúng ta sống lại và tiếp tục cuộc sống cũng như công việc của Đức Giê su trong quyền năng và vinh hiển của Ngài.
