Tết Trung Nguyên của Việt Nam vừa có những yếu tố thuộc nguồn gốc văn hóa Ấn Độ (qua Phật giáo) vừa có những yếu tố thuộc văn hóa, tín ngưỡng Trung Hoa.
Dù xuất xứ từ đâu, với người Việt Nam, tết Trung Nguyên vẫn là tiết của dịp “xá tội vong nhân” nơi địa phủ. Người xưa cho rằng, vào dịp rằm tháng 7 hàng năm thì mọi tội nhân, trong đó có những vong linh của gia đình, tộc họ mình đang bị giam cầm nơi địa ngục được dịp ra khỏi âm phủ lên dương gian. Chính vì vậy mà nhân dịp này các gia đình làm lễ dâng hương, cúng các đồ hàng mã cho người thân của gia đình mình như quần, áo, mũ, giày, tiền, hàng…Ngày nay nhiều người còn cúng cả xe máy, nhà ở, ô tô (bằng hàng mã) cho vong linh!
Nguồn gốc tiết Trung Nguyên
Theo Phật thuyết “Cứu bạt diệm khẩu ngạ quỷ đà la ni” kinh thì việc cúng cô hồn có liên quan đến câu chuyện giữa ông A Nan Đà, (thường gọi tắt là A Nan), với một con quỷ miệng lửa (diệm khẩu) cũng gọi là quỷ mặt cháy (diệm nhiên). Một buổi tối, A Nan đang ngồi trong tịnh thất thì thấy một con quỷ đói thân thể khô gầy, cổ nhỏ mà dài, miệng nhả ra lửa bước vào. Quỷ cho biết rằng ba ngày sau A Nan sẽ chết và sẽ luân hồi vào cõi quỷ đói miệng lửa mặt cháy như nó. A Nan sợ quá, bèn nhờ quỷ bày cho phương cách tránh khỏi khổ đồ. Quỷ đói nói: “Ngày mai ông phải thí cho bọn quỷ đói chúng tôi mỗi đứa một hộc thức ăn, lại vì tôi mà cúng dường Tam Bảo thì ông sẽ được tăng thọ mà tôi đây cũng sẽ được sinh về cõi trên”.
A Nan đem chuyện thưa với Đức Phật. Phật bèn đặt cho bài chú gọi là “Cứu bạt diệm khẩu ngạ quỷ đà la ni”, đem tụng trong lễ cúng để được thêm phước. Phật tử Trung Hoa gọi lễ cúng này là Phóng diệm khẩu, tức là cúng để bố thí và cầu nguyện cho loài quỷ đói miệng lửa, nhưng dân gian thì hiểu rộng ra coi đây là ngày cúng cô hồn, tức là cúng thí cho những vong hồn vật vờ không nơi nương tựa vì không có ai là thân nhân trên trần gian cúng bái. Vì tục cúng cô hồn bắt nguồn từ sự tích này, cho nên ngày nay người ta vẫn còn nói cúng cô hồn là Phóng diệm khẩu (có khi còn nói tắt thành Diệm khẩu). Diệm khẩu, từ cái nghĩa gốc là quỷ miệng lửa, nay lại có nghĩa là cúng cô hồn. Phóng diệm khẩu là “thả quỷ miệng lửa”, lại hiểu rộng ra là “tha tội cho tất cả những người đã chết”, vậy nên có câu “tháng bảy ngày rằm xá tội vong nhân”.
Còn theo tín ngưỡng dân gian thì ngày rằm tháng 7 là ngày mở cửa ngục, các vong nhân được xá tội. Một số người Việt tin rằng lễ này bắt nguồn từ công việc đồng áng của người nông dân trước kia. Hàng năm cứ đến tháng 6, 7 (âm lịch) là vào vụ thu hoạch mùa màng, để công việc được thuận lợi thì người dân thường cầu xin thần thánh, thổ địa bắt giam những yêu ma, oan hồn lại cho khỏi quấy nhiễu. Đến đúng ngày 15 tháng 7 mọi việc đã hoàn tất nên “ông thần tha ma, chủ nhà tha thợ cấy”, “mở cửa ngục xá tội vong nhân”. Mâm cúng cô hồn thường có: quần áo chúng sinh gỡ ra từng món, trải xuống mâm một ít tiền vàng, vài chén cháo loãng, 1 đĩa muối, 1 đĩa gạo, một ít bỏng gạo và kẹo bánh các loại…Người ta còn đổ cháo lá đa gài vào cái que cắm ở các bụi cây, góc vườn cho các vong hồn già yếu không tranh cướp được.
Nhưng lễ cúng cô hồn khác với lễ Vu Lan dù được cử hành trong cùng ngày rằm tháng bảy. Một đằng là để cầu siêu cho cha mẹ nhiều đời được siêu thoát, một đằng là để bố thí thức ăn cho những vong hồn chưa được siêu thoát, những vong hồn không nơi nương tựa, không người cúng viếng.
Nhân dịp này các nhà chùa cũng thường tổ chức dâng hương lớn. Dù là cúng dâng hương hay tại các chùa người ta cũng đều không quên cúng cho các vong linh “không nơi nương tựa” hay còn gọi là cúng các “cô hồn”, vật phẩm là những thứ rẻ tiền, những đồ ăn của người nghèo như: Cháo hoa múc ra các lá đa hoặc để cả nồi, khoai lang luộc, ngô rang, bánh đa, đĩa muối, đĩa gạo, tiền vàng…
Cúng các cô hồn không nơi nương tựa cũng được gọi là “cúng chúng sinh”, được tiến hành ngoài trời, ngoài cửa chứ không cúng trong nhà. Cúng chúng sinh là thể hiện đạo đức từ bi của con người nhân dịp “xá tội vong nhân”.
Khác với cúng dâng hương lúc Giao thừa là cúng từ ngoài trời trở vào cúng trong nhà, cúng dâng hương nhân dịp rằm tháng bảy lại cúng từ trong nhà ra ngoài trời: cúng gia thần, cúng gia tiên và cuối cùng mới cúng chúng sinh.
Những điều cần chú ý khi thực thi lễ cúng tiết Trung Nguyên
– Nếu viết văn khấn ra giấy để đọc thì ngay sau khi đọc xong thì phải hóa (đốt) văn khấn.
– Cuối tuần hương thắp thêm mấy nén nữa rồi hóa các đồ hàng mã dâng cúng.
– Các đồ hàng mã này cần được chia ra làm nhiều lễ cho mỗi vong linh của gia đình, hoặc nếu để chung thì phải ghi rõ họ tên của mỗi vong linh vào đồ lễ. Khi hóa, phải hóa riêng các lễ và khấn mỗi lần hóa lễ như sau:
“Con xin thiêu hóa vàng, tiền, quần áo…
Thỉnh vong linh… nhận chút lễ bạc.
Tâm thành kính cáo tôn thần, xin rước vong linh lại về âm giới”.
Dâng hương lễ cô hồn chúng sinh
Văn khấn cô hồn thường rất dài, có khi tới 184 câu như trong “văn tế cô hồn thập loại chúng sinh” của đại thi hào dân tộc Nguyễn Du.
Hoàn cảnh tạo ra các cô hồn rất khác nhau, nhiều khi rất trái ngang, văn lễ và văn tế các cô hồn, các chúng sinh đã mô tả các hoàn cảnh ấy. Khi đọc lên gây xúc động lòng người, mang ý nghĩa giáo dục tình thương đồng loại sâu sắc.
Chúng tôi lựa chọn giới thiệu bài văn khấn của đại thi hào Nguyễn Du, bởi lẽ mặc dù nội dung có dài, nhưng ông đã mô tả rất đầy đủ các hoàn cảnh trái ngang của các cô hồn.
*Chú ý:
– Khi hương cháy được 2/3 nén thì tín chủ nên khấn vài câu sau:
“Tín chủ xin thiêu hóa tiền vàng, quần áo, thỉnh mời vong linh nhận hưởng lễ vật xong rồi dắt nhau về nơi âm giới. Tâm thành, kính cáo Tôn thần, xin rước vong linh các cô hồn về âm giới”.
– Khi hoá tiền vàng quần áo, đồng thời rắc muối gạo ra tứ hướng, từ trong ra ngoài.
Tết rằm tháng bảy thể hiện tính cộng đồng sâu sắc, là cái tết hướng về đa nguyên hóa và nhân văn hóa, đặc biệt là luôn tôn trọng sinh mệnh và phát triển phương hướng phát huy giá trị sinh mệnh làm cho ngày tết truyền thống này có ý nghĩa và nội hàm giáo dục sinh mệnh phong phú nhất. Đối mặt với tháng ma quỷ này, con người đã vứt bỏ đi những cái cấm kỵ sợ hãi không thích hợp, dùng tư duy mới xem xét mối quan hệ giữa người và quỷ gạt bỏ những sợ hãi và hoang mang của tử vong từ đó xây dựng nên đạo lý thích hợp với trí tuệ và cách nhìn đúng đắn về tử vong, phát huy ý nghĩa giá trị của sinh mệnh mở ra cuộc đời hiểu biết trọn vẹn. Rằm tháng bảy là dịp để người sống tri ân cùng người đã khuất, thể hiện một tấm lòng nhân đạo sâu sắc và thấm thía.
Văn khấn cô hồn chúng sinh
Nam mô A Di Đà Phật!
Kính lạy:
Đức Địa Tạng vương Bồ Tát
Đức mục Kiền Liên Tôn giả
Kính lạy:
– Ngài Bản cảnh Thành hoàng
– Ngài Bản xứ Thần linh Thổ địa
– Ngài Bản gia Táo Quân và tất cả
Các vị thần linh cai quản trong xứ này.
Hôm nay là ngày rằm tháng 7 năm….
Tín chủ con là:…………………………….
Ngụ tại:………………………………………
Thành tâm kính xin: Nhân ngày xá tội vong nhân, âm cung mở cửa ngục ra cho phép vong linh các cô hồn không nơi nương tựa, không mồ không mả, lẩn khuất ở gốc cây, bụi cỏ, xó chợ, đầu đường, không manh áo mỏng, đêm ngày lang thang, quanh năm đói rét cơ hàn, dù rằng chết vì lý do gì, đều được về đây thụ hưởng lễ vật của tín chủ thỉnh mời: cơm canh, cháo bỏng, trầu cau, gạo muối, quả thực hoa đăng tiền vàng, quần áo đủ màu đỏ xanh. Phù hộ cho tín chủ và toàn gia người người khỏe mạnh, lộc tài vượng tiến, gia đạo hưng long, điều lành đưa tới, điều dữ mang đi.
Cẩn cáo!
