Khách hành hương muốn xin lộc bói toán, chữa bệnh, lập đàn mở phủ thì dâng lễ chúa tại đền thờ chúa bà ở Lạng Sơn.
Sự tích Chúa Ba Nàng
Thực tế, chưa có một nguồn tin chính thức nào nói cụ thể về sự tích chúa bà. Trong dân gian có truyền nhau câu chuyện về chúa nhưng chưa được kiểm chứng chính thức.
Câu chuyện diễn ra vào thời kỳ chiến tranh biên giới 1979, lúc ấy, toàn bộ nhân dân miền Bắc kể cả nhân dân miền núi phía Bắc đều phải đi sơ tán. Vị thủ nhang đồng đền có rước Tượng Ngài về một cái hang gần làng có tên là Ba Nàng. Để tiện cho nhân dân sáng chiêu chiều mộ, hương khói khấn vái nhà ngài. Lúc ấy, ban thờ nhà ngài vẫn rất sơ sài. Cũng tại ngôi làng này, có 3 chị em nhà nọ, từ nhỏ đã bị dị tật bẩm sinh. Vì thương cha me, không muốn mình trở thành gánh nặng, nên 3 chị em đã quyết quyên sinh trên núi này. Hai câu chuyện này được vị thủ nhang kết hợp lại và gọi tên ngôi đền là đền Ba Nàng, cùng tên với làng Ba Nàng hiện nay.
Như vậy nếu theo sự tích này, Chúa Ba Nàng không phải tên riêng của một vị chúa bà mà là tên của 3 vị chúa kết hợp.
Đền thờ Chúa Ba Nàng
Hiện nay, chúa bà đang được thờ tại một hang động tự nhiên thuộc thôn Ba Nàng, xã Cai Kinh, huyện Hữu Lũng, tỉnh Lạng Sơn. Trước cửa đền có một cây thị rất to, có tuổi thọ hơn 400 năm tuổi.
Trong đền vừa thờ chúa bà vừa kết hợp thờ Tam Tòa Thánh Mẫu và Tứ Phủ.
Sắm lễ dâng Chúa Ba Nàng
Đền thờ chúa Ba Nàng vô cùng linh thiêng. Nên hàng năm cứ đến dịp lễ hội, khách hành hương thập phương lại đổ về nơi đền thiêng dâng lễ chúa bà, xin lộc, cầu tài cho gia đình hoặc xin lộc bói toán, chữa bệnh, lập đàn mở phủ. Để tỏ lòng thành kính, trọng vọng, các con hương đều dâng lên chúa bà những lễ vật đẹp nhất, ý nghĩa nhất. Ngoài những lễ vật thường thấy như đĩa hoa, đĩa quả gồm nhiều loại quả, cơi trầu, thẻ hương, giấy tiền, cút rượu, xôi thịt và cánh sớ thì con hương còn dâng lên chúa bà một quanh oản nghệ thuật vô cùng lộng lẫy, bắt mắt và mang nhiều ý nghĩa tốt lành.
Hầu giá chúa Ba Nàng
Trong những ngày lễ hội, khách hành hương thường đến nơi cửa đền và hầu giá chúa Ba Nàng. Chúa về ngự đồng thường mặc áo chàm thắt đai xanh. Cổ đeo kiềng bạc, đầu cài nhành phong lan trắng. Chúa cũng hay múa quạt, múa mồi và gảy đàn tính.
Bản văn chúa Ba Nàng
Bản văn chúa Ba Nàng được sử dụng trong những câu hát chầu văn. Hiện nay, bản văn này có 2 bản:
Bản văn số 1:
Tiểu tôi phụng sự chí tâm
Thỉnh mời Tiên Chúa quang lân giáng đàn
Danh thơm Tiên Chúa Ba Nàng
Cai Kinh thú cảnh sơn trang nhiệm màu
Động tiên tòa thánh long lâu
Nhang hoa bệ ngọc rồng chầu đôi bên
Thạch bàn hang đá suối tiên
Cỏ cây bát ngát trước đền xa trông
Vốn xưa sinh thánh người nùng
Quản cai sơn bộ trên vùng Cai Kinh
Áo chào xà tích đai xanh
Cổ đeo kiềng bạc, cài nhành phong lan
Cưỡi voi thẳng tiến lên ngàn
Tay gẩy đàn tính lưng mang rượu bầu
Trầm cài lóng lánh ngọc châu
Trăng thanh gió mát trước lầu hát ca
Sương giăng khói tỏa nhạt nhòa
Sớm mây vờn núi chiều tà mây trôi
Hoa sim nở tím trên đồi
Ba Nàng Chúa ngự chính ngôi quyền hành
Nhác trông phong cảnh hữu tình
Chúa tiên giá ngự bên ghềnh ngắm trăng
Cơm lam thịt thính bẹ măng
Lá sung rau báng thời cùng nước khe
Cọ xòe tán lá quạt che
Thạch bàn Chúa ngự bốn bề xa trông
Xe loan giá ngự về đồng
Khoan nhất mực linh thông đại tài
Gót tiên rũ bụi trần ai
Ảnh bóng ngự đồng đức đại anh linh
Ai thời xem bói được minh
Nhất tâm tu đức quả thành viên thông
Xem thời trong chốn gia trung
Phụng thờ tiên tổ dốc lòng chẳng quên
Ơn nhờ bổng lộc Chúa Tiên
Lưu lai giáng phúc thiên niên thọ trường.
Bản văn số 2:
Ai đi lễ thánh trên ngàn
Nhớ vào bích động Ba Nàng Chúa Tiên
Rõ ràng cảnh trí thiên nhiên
Ba Nàng chúa ngự trấn miền Lạng Sơn
Bầu trời cảnh trí đâu hơn
Vượn kêu chim hót hổ vờn oanh ca
Chúa Tiên linh ứng hay là
Đêm đêm biến hiện vào ra cửa rừng
Đồn vui náo nức tưng bừng
Lên đền Tiên Chúa xem chừng động tiên
Đai xanh hài sảo nón chiêng
Quạt trầm phe phẩy người tiên giáng trần
Tốt tươi mọi vẻ thanh tân
Về đồng điểm phấn tô trang
Tay cầm đàn tính líu la líu lường
Phán ra tiếng thổ tiếng mường
Trần gian ai biết Ba Nàng Chúa Tiên
Danh vang phép chúa bói then
Bói người trị bệnh uy quyền bốn phương
Tam thành thắp một tuần hương
Thỉnh Chúa lai giáng điện đường chứng minh.
