Trải qua thời gian, dù xã hội có phát triển và đổi thay thì truyền thống “Tôn sư trọng đạo” vẫn là một nét đẹp trong văn hóa Việt Nam.
Trong xã hội xưa và nay, “Tôn sư trọng đạo” có gì khác nhau?
I. Tôn sư trọng đạo là gì?
Tôn sư trọng đạo là một tư tưởng truyền thống của văn hóa phương Đông. Tôn sư trọng đạo có nghĩa là tôn kính thầy giáo và tôn trọng đạo đức. Nó được coi là một trong những giá trị cốt lõi của văn hóa truyền thống phương Đông và đã được truyền lại qua nhiều thế hệ.
Theo tư tưởng này, người ta tôn kính và tôn trọng thầy giáo như một người thầy truyền dạy kiến thức, kinh nghiệm và đạo đức cho học trò của mình. Những người học trò được coi là có trách nhiệm bảo vệ và phát triển những giá trị truyền thống của thầy giáo và đạo đức mà họ đã học được.
Tôn sư trọng đạo còn có nghĩa là tôn trọng những người giàu kinh nghiệm và kiến thức, những người có thể cung cấp cho chúng ta kiến thức và kinh nghiệm để giúp chúng ta phát triển trong cuộc sống. Tôn sư trọng đạo được coi là một trong những đức tính quý giá nhất của con người và là nền tảng của một số giá trị văn hóa phương Đông khác.
II. Biểu hiện của tôn sư trọng đạo
Có nhiều biểu hiện của tôn sư trọng đạo trong văn hóa phương Đông, chẳng hạn như:
- Tôn trọng và tôn kính thầy giáo: Học trò sẽ luôn tôn trọng và kính trọng thầy giáo như là người có kinh nghiệm và kiến thức vượt trội hơn mình. Họ sẽ đối xử tôn trọng, kính trọng, trân trọng và nghe lời thầy giáo.
- Sự hiếu học: Học trò sẽ có ý thức về việc học hỏi và phát triển từ kinh nghiệm và kiến thức của thầy giáo. Họ sẽ cố gắng học tập chăm chỉ và nỗ lực để trở thành những người có kiến thức và đạo đức tốt.
- Tinh thần tự lực: Học trò sẽ có tinh thần tự lực và độc lập trong học tập và cuộc sống, nhưng vẫn giữ sự tôn trọng và tôn kính đối với thầy giáo và những người có kiến thức và kinh nghiệm cao hơn.
- Truyền thống và sự tôn trọng: Tôn sư trọng đạo còn phản ánh sự tôn trọng và bảo vệ truyền thống của văn hóa và đạo đức, và sự tôn trọng và bảo vệ truyền thống của thầy giáo và gia đình.
- Phát triển mối quan hệ: Tôn sư trọng đạo còn có thể thể hiện qua việc phát triển mối quan hệ giữa thầy giáo và học trò. Họ có thể trở thành những người bạn đồng hành trên con đường học tập và phát triển sự nghiệp.
- Tôn trọng người già: Ngoài tôn trọng thầy giáo, tôn sư trọng đạo còn yêu cầu người trẻ tôn trọng và kính trọng người già. Người già được coi là có nhiều kinh nghiệm và kiến thức, và người trẻ cần học hỏi và lắng nghe những lời khuyên của họ.
- Sự biết ơn và trân trọng: Tôn sư trọng đạo còn yêu cầu người trẻ biết ơn và trân trọng những người đã giúp đỡ mình trong cuộc sống và học tập, bao gồm cả thầy giáo và những người khác.
- Đóng góp cho xã hội: Tôn sư trọng đạo cũng khuyến khích người trẻ phải đóng góp cho xã hội thông qua việc sử dụng kiến thức và kinh nghiệm của mình để giúp đỡ người khác và cộng đồng.
- Giữ vững đạo đức: Tôn sư trọng đạo cũng đòi hỏi người trẻ phải giữ vững đạo đức và giá trị truyền thống, không chỉ trong học tập mà còn trong cuộc sống hàng ngày.
- Làm việc chăm chỉ: Cuối cùng, tôn sư trọng đạo cũng yêu cầu người trẻ phải làm việc chăm chỉ và cố gắng hết mình để đạt được mục tiêu của mình trong cuộc sống, cùng với việc tôn trọng và kính trọng những người có kinh nghiệm và kiến thức cao hơn mình.
III. Truyền thống “Tôn sư trọng đạo”
1. Truyền thống “Tôn sư trọng đạo” xưa
Trong xã hội xưa, thầy giáo được coi là biểu tượng thiêng liêng cho sự học, là “khuôn vàng thước ngọc” của đạo đức, nhân cách để học trò học, noi theo thầy mà trở thành người có đức, có nhân, có tài để đứng ra giúp nước. Trong ba vị trí đặc biệt quan trọng của xã hội xưa “Quân – Sư – Phụ” thì người thầy chỉ đứng sau vua, người được xã hội, nhân dân đặc biệt coi trọng và tôn vinh, là người mà nhân dân gửi gắm niềm tin để giúp con em họ học hành mà thành tài. Đã nhiều câu tục ngữ, ca dao xưa mang ý nghĩa răn dạy con người về vai trò của người thầy: “Không thầy đố mày làm nên”, “Cơm cha, áo mẹ, chữ thầy”, “Trọng thầy mới được làm thầy”…
Ngay từ thời Hùng Vương dựng nước, các vua Hùng đã chú trọng đến việc dạy chữ. Nhà vua đã mời thầy cô đến dạy học cho các công chúa. Theo cuốn “Ngọc phả đình thôn Hương Lan” (xã Trưng Vương, Việt Trì, Phú Thọ) thì chuyện kể rằng vào thời Hùng Vương thứ 18, niên hiệu Hùng Duệ Vương, từ vua đến dân rất quan tâm đến việc học hành, “tôn sư trọng đạo”, tu thân và lập thân của con người. Vì thế, Vua Hùng Duệ Vương đã mời hai vợ chồng thầy cô Vũ Thê Lang và Nguyễn Thị Thục (quê Bắc Ninh) vào cung dạy học trực tiếp cho hai Công chúa mà nhà Vua rất mực yêu quý là Công chúa Tiên Dung và Công chúa Ngọc Hoa.
Khi thầy cô tạ thế, Vua Hùng cùng người dân thôn Hương Lan tiếc thương công đức của hai thầy cô nên đã an táng ngay tại địa điểm Thầy Cô mở lớp dạy học, táng cùng một ngôi mộ. Nhà Vua cũng cho phép thôn Hương Lan lập miếu để thờ cúng, hương hỏa cho Thầy Cô. Từ đó, trải từ đời này sang đời khác, muôn dân đất Việt noi theo mà kính trọng người thầy, coi trọng sự học và truyền thống “Tôn sư trọng đạo” luôn được gìn giữ như một nét đẹp của dân tộc.
Ngày xưa, không phải gia đình nào cũng có điều kiện để cho con em đi học và cũng không có sẵn trường lớp như bây giờ. Vì thế, gia đình nào có điều kiện thường mời thầy đến nhà để thầy dạy cho hai, ba đứa con mình, giúp con em đọc được chữ, học vỡ nghĩa sách thánh hiền để làm cơ sở học cao hơn rồi thi thố, đỗ đạt mong được ra làm quan giúp dân, giúp nước. Cũng có người thầy từ bỏ chốn quan trường để về quê mở lớp dạy học cho con nhà nghèo và không ít học trò nghèo đã nghe lời thầy, hiếu học mà đỗ đạt thành danh. Vì thế, ngày xưa, chỉ có thầy mới thực sự là người có thể dạy chữ cho con em nhân dân, giúp cho con em họ thành người có ích cho xã hội. Từ bao đời nay, nhân dân ta vẫn truyền nhau câu ca: “Muốn sang thì bắc cầu Kiều/Muốn con hay chữ thì yêu lấy thầy”. Cái nghĩa “Yêu thầy” ở đây cần hiểu đó là trọng thầy, trọng sự học chứ không phải mang cho thầy vàng bạc hay những giá trị vật chất gì.
Trong xã hội xưa, cái nghĩa “Tôn sư trọng đạo” được gắn với tính mô phạm, khuôn phép, nhân cách, đạo đức theo đúng lời dạy của đạo Nho. Vì thế, thầy phải ra thầy, trò phải ra trò chứ không thể có bất cứ một yếu tố nào chi phối giá trị này. Muốn được học trò tôn kính, thầy phải giữ đúng chữ “đạo thầy”, thầy phải là biểu tượng của nhân cách cao đẹp, đạo đức chuẩn mực và tài trí hơn người. Có nghĩa là, thầy phải xứng là “khuôn vàng thước ngọc”. Còn nếu không có được những điều trên, thầy sẽ bị xã hội khinh rẻ, bị học trò coi thường. Về phía học trò, cũng phải giữ đúng “đạo học trò”, biết nghe lời thầy, biết chăm chỉ học tập và biết ứng xử cho phải đạo. Nếu phạm lỗi phải biết kính cẩn xin lỗi và sửa chữa lỗi lầm.
Chính vì vậy, trò vi phạm, nhất là phạm lỗi đạo đức, thầy trách phạt, thậm chí dùng roi đánh vào tay, vào lưng, thậm chí từ chối sự giáo dục để học trò nhận ra lỗi lầm của mình nhưng trò và gia đình không hề kêu ca, không hề trách mắng thầy vì họ đều nhận thức được rằng, có như vậy, bản thân mới nên người, mới cố gắng học hành để thành đạt. Khi gặp thầy, trò phải thực hiện những nghi lễ chào hỏi một cách cung kính, theo đúng lễ nghĩa đã được ghi chép trong các sách của Khổng Tử. Nếu không làm hoặc làm sai có nghĩa là không giữ đúng đạo làm trò.
2. Truyền thống “Tôn sư trọng đạo” ngày nay
Trong xã hội ngày nay, người thầy vẫn có một vị trí đặc biệt quan trọng trong xã hội. Mặc dù khoa học kỹ thuật phát triển, nhiều yếu tố hiện đại, tiện ích có thể tham gia vào quá trình giáo dục con người nhưng có lẽ không gì có thể thay thế được vị trí của người thầy. Bởi lẽ, dù là xã hội có phát triển như thế nào đi nữa, người thầy vẫn luôn là biểu tượng cho nhân cách, chuẩn mực đạo đức và là người truyền vào tâm hồn học trò những điều tốt đẹp, gieo mầm thiện để nhân lên những điều thiện trong tâm căn mỗi học trò. Dù các phương tiện trong quá trình giáo dục có hiện đại, tối tân đến đâu cũng chỉ là phương tiện mang tính hỗ trợ cho bài giảng của thầy còn vai trò quan trọng vẫn là người thầy trên bục giảng, là phấn trắng, bảng đen. Thầy là người truyền lửa ham học cho học trò, khơi lên trong các em những ước mơ, hoài bão để thổi bùng lên những khát vọng cao đẹp trong tương lai. Thầy là người định hướng tri thức để học trò khám phá, tìm tòi tri thức.
Vì thế, truyền thống “Tôn sư trọng đạo” trong xã hội ngày nay không khác xưa là mấy, vẫn còn nguyên giá trị về sự kính trọng người thầy, coi trọng sự học và những lời dạy của cha ông xưa vẫn không hề cũ đối với các thế hệ học trò. Tuy nhiên, cái nghĩa “Tôn sư trọng đạo” ngày nay có phần thay đổi so với xưa kia. Ở xã hội ngày nay, khoảng cách giữa thầy và trò không cách xa như trước. Thầy và trò gần gũi, thân thiện hơn. Mối quan hệ giữa thầy và trò không còn bị chi phối bởi những giáo lý nghiêm ngặt như trong xã hội xưa mà có phần được giảm nhẹ, giản hóa những quy định về lễ nghĩa. Vì thế, học trò ngày nay thể hiện sự kính trọng thầy bằng nhiều cách khác nhau chứ không bó hẹp như xưa.
Người thầy trong xã hội ngày nay vẫn phải là chuẩn mực của đạo đức, nhân cách và trí tuệ. Đặc biệt, khi xã hội phát triển, khoa học công nghệ đạt được những thành tựu to lớn, khi thế giới bước vào thời đại công nghệ 4.0 thì người thầy phải không ngừng học tập, trau dồi chuyên môn nghiệp vụ để bắt kịp với thời đại, đáp ứng được những nhu cầu ngày càng cao về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo. Nếu không, có thể thầy sẽ thua học trò và khi ấy, hình ảnh thầy trong tâm hồn học trò không còn thiêng liêng như trước nữa.
Có thể nói, “Tôn sư trọng đạo” dù ở ngày xưa hay hôm nay và mãi mãi mai sau vẫn luôn là một nét đẹp không gì có thể thay thế được của dân tộc Việt Nam. Dù ở đâu, thời nào, người thầy vẫn giữ vai trò quan trọng trong sự phát triển của xã hội. Nói như Nhà giáo Chu Văn An, người thầy đạo cao đức trọng, là biểu tượng thiêng liêng về đạo học và hình ảnh người thầy của dân tộc Việt Nam: “Ta chưa từng thấy nước nào coi nhẹ sự học mà khá lên được”.
IV. Danh ngôn về tôn sư trọng đạo
Dưới đây là một số danh ngôn nổi tiếng về tôn sư trọng đạo:
- “Tôn sư như cha, kính trọng sư như tổ”.
- “Điều trưởng thành của một người là khi anh ta biết tôn trọng và kính trọng người đã dạy anh ta điều gì đó”.
- “Khi bạn học, hãy luôn tôn trọng người đã dạy bạn. Đó là một trong những điều quan trọng nhất trong cuộc đời”.
- “Thầy giáo là người đưa ta đi tới thành công trong cuộc đời”.
- “Thầy giáo giống như ánh sáng, làm cho chúng ta nhìn thấy tương lai và cho chúng ta những kỹ năng cần thiết để đạt được mục tiêu của mình”.
- “Hãy biết ơn những người đã truyền đạt kiến thức cho bạn, họ đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển của bạn”.
- “Tôn sư trọng đạo không chỉ là một nghệ thuật của cuộc sống, mà còn là chìa khóa dẫn tới thành công trong học tập và công việc”.
- “Tôn sư trọng đạo đó là sự tôn trọng người khác và sự tôn trọng chính bản thân mình”.
- “Để trở thành một người thành công, bạn cần phải tôn trọng và kính trọng những người đã dạy bạn, và sử dụng kiến thức của mình để giúp đỡ người khác”.
- “Tôn sư trọng đạo là biểu hiện của sự kính trọng, tôn trọng và đạo đức trong cuộc sống”.
- “Nếu bạn muốn thành công trong cuộc đời, hãy học hỏi và tôn trọng người khác, đặc biệt là những người có kinh nghiệm và kiến thức cao hơn bạn”
- “Để trở thành một người đạo đức và thành công trong cuộc sống, bạn cần phải tôn sư trọng đạo và học hỏi từ người khác”
- “Tôn sư trọng đạo giúp bạn xây dựng được mối quan hệ tốt đẹp với người khác và trở thành một người tốt trong xã hội”
- “Tôn sư trọng đạo là một phần không thể thiếu trong cuộc sống của con người, đó là nền tảng để chúng ta phát triển và trưởng thành”
- “Sự tôn trọng và biết ơn người khác đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng mối quan hệ với những người xung quanh, đồng thời cũng giúp chúng ta học hỏi và phát triển bản thân”
- “Tôn sư trọng đạo không chỉ là đạo lý của người Trung Hoa mà còn là một giá trị văn hóa quan trọng trong xã hội”
- “Tôn sư trọng đạo đem lại cho con người sự tôn trọng và kính trọng đối với người khác, giúp chúng ta có một cuộc sống đầy ý nghĩa và hạnh phúc”
- “Sự tôn trọng và biết ơn người khác không chỉ là nghĩa vụ của con người mà còn là một trách nhiệm của mỗi cá nhân trong xã hội”
- “Tôn sư trọng đạo là nền tảng để xây dựng mối quan hệ tốt đẹp với người khác, giúp chúng ta học hỏi và phát triển bản thân, cùng với việc đóng góp cho xã hội”
