Chầu Bà Đệ Nhất là ai?
Chầu Bà Đệ Nhất tên đầy đủ là Đệ nhất Thượng Thiên Công Chúa. Chầu được dân ta huyền hóa qua đời thứ nhất mẫu Liễu giáng ở Vị Nhuế, Nam Định. Chầu Đệ Nhất là hiện thân của Thánh Mẫu đệ nhất, thuộc dòng đi tu, ít khi ngự đồng. Trang phục của Chầu Bà Đệ Nhất là áo đỏ khăn hồng (khăn buồm). Chầu Bà làm việc trong nội cung phủ Giầy.
Trong hàng Tứ Phủ Chầu Bà, Chầu Đệ Nhất ở ngôi cao nhất, cai quản Thượng Thiên, nắm giữ sổ Tam Toà. Khi thanh nhàn bà lại cùng các cô nàng hầu cận vui vẻ dạo chơi, giáng phúc cho dân. Có quan niệm cho rằng bà chính là một vị trong cặp đôi nàng Quỳnh – nàng Quế hầu hai bên Mẫu Đệ Nhất (vị còn lại là Chầu Chín Cửu Tinh). Tùy theo thần tích địa phương hoặc bản chầu văn mà bà có danh hiệu là Quỳnh Hoa Công Chúa hoặc Quế Hoa Công Chúa.
Chầu Bà Đệ Nhất
Huyền tích Chầu Bà Đệ Nhất Thượng Thiên
Lần giáng sinh thứ nhất: Chầu Đệ Nhất Quế Hoa và Chầu Cửu là hai vị nữ tướng của Hai Bà Trưng, sinh ra ở đất Hà Giang, khi khởi nghĩa Hai Bà Trưng đến đường cùng, hai bà quay về quê nhà và tuẫn tiết ở Sông Lô.
Lần giáng sinh thứ hai: Vào thời Lê Thánh Tông có viên quan về già tên Trần Vĩ thoái quan về Nghi Tàm dạy học. Một đêm khi đang ngồi bên hồ ngắm trăng thì tự nhiên ngủ. Trong giấc mơ ông mơ thấy Thiên đế cho ông được một người con gái. Khi tỉnh giấc, thấy lạ, về nhà vợ ông tuổi đã lớn bắt đầu có thai. Sinh ra người con gái đúng như trong mộng. Ông mới đặt tên con gái là Quỳnh Hoa.
Lớn lên, nữ trung Nghiêu Thuấn được gả cho Liễu Nghi, tri phủ Hà Trung (Thanh Hoá). Khi Chiêm Thành lấn lướt sang bờ cõi nước ta, hai vợ chồng Liễu Nghi cùng nhau xông pha trận mạc. Thắng trận vua phong cho Liễu Nghi là Đô Đài Ngự Sử và bà là Quỳnh Hoa Phu Nhân. Chồng mất, Quỳnh Hoa xin về Nghi Tàm, vốn là tài trồng dâu nuôi tằm, bà về dạy dỗ dân chúng ở khu vực đó, hưng công nghề nghiệp, làm một vùng phú thịnh. Dân chúng trong vùng không ai không biết ơn. Sau khi bà hoá, Vua phong là Quỳnh Hoa Công chúa, nhân dân hơn 60 làng thờ làm Thành hoàng và còn tôn xưng là bà Chúa nghề tằm.
Giá hầu đồng Chầu Đệ Nhất
Ngày nay bốn mùa hương khói thờ Chầu ở các nơi, một số nơi tôn xưng chầu là Mẫu – Mẹ của khu vực đó. Chầu ít khi giáng đồng, nhưng khi giáng thì Chầu mặc áo màu đỏ, choàng khăn hồng, làm lễ và khai quang.
Bà khá ít khi ngự đồng (đây cũng là đặc điểm chung của các vị thánh trên hàng Thượng Thiên), chỉ khi nào có tiệc khai đàn mở phủ, mà người ra trình đồng có toà lễ Tứ Phủ Chầu Bà Sơn Trang thì thường thỉnh bà về chứng toà đàn màu đỏ (gồm hình Chúa (Chầu), đôi cô hầu cận cầm quạt, mười hai cô nàng, động chúa, thuyền thoi…). Khi ngự đồng thì chầu thường mặc áo màu đỏ thêu phượng (hoặc có thể là áo gấm).
Đền Chầu Bà Đệ Nhất
Vì chầu là hoá thân của Mẫu Đệ Nhất nên nơi nào Mẫu ngự thì đều có thể coi là đền Chầu, tuy nhiên, một số ý kiến cho rằng có nơi thờ riêng, lưu rõ dấu tích của chầu nhất là Đền Rồng, Thanh Hoá.
Văn Chầu Bà Đệ Nhất Thượng Thiên
Bài số 1:
Sớm mai vui vẻ đền Sòng
Ngày chơi phủ chính lầu hồng vào ra
Khăng khăng giữ sổ tam toà
Lên đền chầu Chúa Liễu Hoa cầm quyền
Thông tri tam giới hoàng thiên
Coi khắp cửa phủ, miếu đền thiếu đâu
Trong ngoài thay thảy trước sau
Sửa sang mẫu phó quyền chầu bà coi
Quân thần phải đạo chúa tôi
Cô hầu cô hạ nàng đôi dập dìu
Khoe xanh xanh tốt đáng yêu
Khoe tài tài khéo khéo chiều lòng xuân
Đền thờ tả phượng hữu lân
Hoa Lan hoa cúc thanh tân chơi bời
Thiên Đình chén rót đầy vơi
Khúc ca điểm đót cợt người người hay
Đàn cầm khéo gẩy năm dây
Cung huỳnh gió lọt chuốt mây lọt vàng
Thung dung ghẹo khách qua đàng
Nhỡn tinh lóng lánh mày ngang đằm đằm
Miệng cười hoa nở đáng trăm
Răng đen rưng rức hoãn chằm vàng đeo
Đã lên ngôi báu trong triều
Đã nên ngọc tốt vàng yêu dương toà
Miệng cười tươi tốt như hoa
Thanh tân lịch sự nết na dịu dàng
Càng nhìn càng thắm nhân doan
Nết na yểu điệu muôn vàn thảo hay
Việc nào mà chẳng tới tay
Lên đền xuống phủ chả ngày nào sai
Có phen biến gái hiện trai
Ai thắm thắm vậy ai phai phai liền
Biết ra thời nhẹ như tên
Nếu mà ko biết như thuyền bỏ neo
Quở cho trăm chứng hiểm nghèo
Chầu quế trong triều giá ngự Đồi Ngang
Có phen giả ní giả nàng
Sài di di án sai nàng nàng lên
Có phen làm chúa thượng thiên
Khi giả làm chúa thoải tiên thoải tề
Phàm trần ai thấy tin nghe
khấn thôi tạ lễ miếu nghè kêu văn
Trần phàm kẻ vái người van
Còn đương nhỡn nhục nhân gian mờ mờ
Xem ra số phải phụng thờ
Kẻ khấn người vái nam mô khấu đầu
Biết bà bệnh tật khỏi đau
Kim ngân vàng mã để hầu dâng lên
Thỉnh Chầu chắc giáng bản đền
Khuông phù đệ tử thiên niên thọ trường.
Bài số 2:
Sớm mai vui vẻ đền Sòng
Ngày chơi phủ chính lầu hồng vào ra
Khăng khăng giữ sổ tam tòa
Lên đền chầu Chúa Liễu Hoa cầm quyền
Thông tri tam giới hoàng thiên
Coi khắp cửa phủ, miếu đền thiếu đâu
Trong ngoài thay thảy trước sau
Sửa sang mẫu phó quyền chầu bà coi
Quân thần phải đạo chúa tôi
Cô hầu cô hạ nàng đôi dập dìu
Khoe xanh xanh tốt đáng yêu
Khoe tài tài khéo khéo chiều lòng xuân
Đền thờ tả phượng hữu lân
Hoa Lan hoa cúc thanh tân chơi bời
Thiên Đình chén rót đầy vơi
Khúc ca điểm đót cợt người người hay
Đàn cầm khéo gẩy năm dây
Cung huỳnh gió lọt chuốt mây lọt vàng
Thung dung ghẹo khách qua đàng
Nhỡn tinh lóng lánh mày ngang đằm đằm
Miệng cười hoa nở đáng trăm
Răng đen rưng rức hoãn chằm vàng đeo
Đã lên ngôi báu trong triều
Đã nên ngọc tốt vàng yêu dương tòa
Miệng cười tươi tốt như hoa
Thanh tân lịch sự nết na dịu dàng
Càng nhìn càng thắm nhân doan
Nết na yểu điệu muôn vàn thảo hay
Việc nào mà chẳng tới tay
Lên đền xuống phủ chả ngày nào sai
Có phen biến gái hiện trai
Ai thắm thắm vậy ai phai phai liền
Biết ra thời nhẹ như tên
Nếu mà không biết như thuyền bỏ neo
Quở cho trăm chứng hiểm nghèo
Chầu quế trong triều giá ngự Đồi Ngang
Có phen giả ní giả nàng
Sài di di án sai nàng nàng lên
Có phen làm chúa thượng thiên
Khi giả làm chúa thoải tiên thoải tề
Phàn trần ai thấy tin nghe
Khấn thôi tạ lễ miếu nghè kê văn
Trần phàm kẻ vái người van
Còn đương nhẫn nhục nhân gian mờ mờ
Xem ra số phải phụng thờ
Kẻ khấn người vái nam mô khấn đầu
Biết bà bệnh tật khỏi đau
Kim ngân vàng mã để hầu dâng lên
Thỉnh Chầu Chắc giáng bản đền
Khuôn phù đệ tử thiên niên thọ trường.
Bài số 3:
Bóng kim ô ánh vàng xe xế
Cung thỉnh mời Chầu Quế ngự lên
Ngôi cao lồ lộ trung thiên
Tòa vàng choi chói cửa đền thung dung
Sớm mai vui vẻ đền Rồng
Ngày chơi phủ tía lầu hồng vào ra
Khăng khăng giữ sổ tam tòa
Lên đền chầu Chúa Liễu Hoa cầm quyền
Thông tri tam giới hoàng thiên
Coi khắp cửa phủ, miếu đền thiếu đâu
Trong ngoài thay thảy trước sau
Sửa sang Mẫu phó quyền Chầu bà coi
Quân thần phải đạo chúa tôi
Cô hầu cô hạ nàng đôi dập dìu
Khoe xanh xanh tốt đáng yêu
Khoe tài tài khéo khéo chiều lòng xuân
Đền thờ tả phượng hữu lân
Hoa lan hoa cúc thanh tân chơi bời
Thiên Đình chén rót đầy vơi
Khúc ca điểm đót cợt người người hay
Đàn cầm khéo gẩy năm dây
Cung huỳnh gió lọt chuốt mây mây vàng
Thung dung ghẹo khách quan đàng
Nhỡn tinh lóng lánh mày ngang đằm đằm
Miệng cười hoa nở đáng trăm
Răng đen rưng rức hoãn chằm vàng đeo
Đã lên ngôi báu trong triều
Đã nên ngọc tốt vàng yêu chương tòa
Miệng cười tươi tốt như hoa
Thanh tân lịch sự nết na dịu dàng
Càng nhìn càng thắm nhân doan
Nết na yểu điệu muôn vàn thảo hay
Việc nào mà chẳng tới tay
Lên đền xuống phủ không ngày nào sai
Có phen biến gái hiện trai
Ai thắm thắm vậy ai phai phai liền
Biết ra thời nhẹ như tên
Nếu mà không biết như thuyền bỏ neo
Quở cho trăm chứng hiểm nghèo
Chầu Quế trong triều giá ngự Đồi Ngang
Có phen làm chúa thượng thiên
Khi giả làm chúa thoải tiên thoải tề
Phàm trần ai thấy tin nghe
Khấn thôi tạ lễ miếu nghè kêu văn
Trần phàm kẻ vái người van
Còn đương nhẫn nhục nhân gian mờ mờ
Xem ra số phải phụng thờ
Kẻ khấn người vái nam mô khấn đầu
Biết bà bệnh tật khỏi đau
Kim ngân vàng mã xếp tàu đầy vơi
Có phen thong thả ngự chơi
Non bồng nước nhược mọi nơi rơi vào
Quế huê giá ngự võng đào
Khi ra nghè miếu khi vào chầu vua
Chầu rồi thẳng tới kinh đô
Đồi Ngang, Phố Cát bốn mùa dong chơi
Biết ra lễ bái thỉnh mời
Chầu bà trắc giáng ngự nơi bản đền
Thuốc bà tam vị thần tiên
Tàn nhang nước thái độ cho lại lành
Lễ bà nón thắm hài xanh
Đem về tiến nạp lấy danh cho đồng
Chầu về giá ngự từ trung
Khuông phù đệ tử hưng long thọ trường.
