Sự tích Chầu Bà Đệ Nhất Thượng Thiên

Chầu Bà Đệ Nhất là ai?

Chầu Bà Đệ Nhất tên đầy đủ là Đệ nhất Thượng Thiên Công Chúa. Chầu được dân ta huyền hóa qua đời thứ nhất mẫu Liễu giáng ở Vị Nhuế, Nam Định. Chầu Đệ Nhất là hiện thân của Thánh Mẫu đệ nhất, thuộc dòng đi tu, ít khi ngự đồng. Trang phục của Chầu Bà Đệ Nhất là áo đỏ khăn hồng (khăn buồm). Chầu Bà làm việc trong nội cung phủ Giầy.

Trong hàng Tứ Phủ Chầu Bà, Chầu Đệ Nhất ở ngôi cao nhất, cai quản Thượng Thiên, nắm giữ sổ Tam Toà. Khi thanh nhàn bà lại cùng các cô nàng hầu cận vui vẻ dạo chơi, giáng phúc cho dân. Có quan niệm cho rằng bà chính là một vị trong cặp đôi nàng Quỳnh – nàng Quế hầu hai bên Mẫu Đệ Nhất (vị còn lại là Chầu Chín Cửu Tinh). Tùy theo thần tích địa phương hoặc bản chầu văn mà bà có danh hiệu là Quỳnh Hoa Công Chúa hoặc Quế Hoa Công Chúa.

Huyền tích Chầu Bà Đệ Nhất Thượng Thiên

Lần giáng sinh thứ nhất: Chầu Đệ Nhất Quế Hoa và Chầu Cửu là hai vị nữ tướng của Hai Bà Trưng, sinh ra ở đất Hà Giang, khi khởi nghĩa Hai Bà Trưng đến đường cùng, hai bà quay về quê nhà và tuẫn tiết ở Sông Lô.

Lần giáng sinh thứ hai: Vào thời Lê Thánh Tông có viên quan về già tên Trần Vĩ thoái quan về Nghi Tàm dạy học. Một đêm khi đang ngồi bên hồ ngắm trăng thì tự nhiên ngủ. Trong giấc mơ ông mơ thấy Thiên đế cho ông được một người con gái. Khi tỉnh giấc, thấy lạ, về nhà vợ ông tuổi đã lớn bắt đầu có thai. Sinh ra người con gái đúng như trong mộng. Ông mới đặt tên con gái là Quỳnh Hoa.

Lớn lên, nữ trung Nghiêu Thuấn được gả cho Liễu Nghi, tri phủ Hà Trung (Thanh Hoá). Khi Chiêm Thành lấn lướt sang bờ cõi nước ta, hai vợ chồng Liễu Nghi cùng nhau xông pha trận mạc. Thắng trận vua phong cho Liễu Nghi là Đô Đài Ngự Sử và bà là Quỳnh Hoa Phu Nhân. Chồng mất, Quỳnh Hoa xin về Nghi Tàm, vốn là tài trồng dâu nuôi tằm, bà về dạy dỗ dân chúng ở khu vực đó, hưng công nghề nghiệp, làm một vùng phú thịnh. Dân chúng trong vùng không ai không biết ơn. Sau khi bà hoá, Vua phong là Quỳnh Hoa Công chúa, nhân dân hơn 60 làng thờ làm Thành hoàng và còn tôn xưng là bà Chúa nghề tằm.

Giá hầu đồng Chầu Đệ Nhất

Ngày nay bốn mùa hương khói thờ Chầu ở các nơi, một số nơi tôn xưng chầu là Mẫu – Mẹ của khu vực đó. Chầu ít khi giáng đồng, nhưng khi giáng thì Chầu mặc áo màu đỏ, choàng khăn hồng, làm lễ và khai quang.

Bà khá ít khi ngự đồng (đây cũng là đặc điểm chung của các vị thánh trên hàng Thượng Thiên), chỉ khi nào có tiệc khai đàn mở phủ, mà người ra trình đồng có toà lễ Tứ Phủ Chầu Bà Sơn Trang thì thường thỉnh bà về chứng toà đàn màu đỏ (gồm hình Chúa (Chầu), đôi cô hầu cận cầm quạt, mười hai cô nàng, động chúa, thuyền thoi…). Khi ngự đồng thì chầu thường mặc áo màu đỏ thêu phượng (hoặc có thể là áo gấm).

Đền Chầu Bà Đệ Nhất

Vì chầu là hoá thân của Mẫu Đệ Nhất nên nơi nào Mẫu ngự thì đều có thể coi là đền Chầu, tuy nhiên, một số ý kiến cho rằng có nơi thờ riêng, lưu rõ dấu tích của chầu nhất là Đền Rồng, Thanh Hoá.

Văn Chầu Bà Đệ Nhất Thượng Thiên

Bài số 1:

Sớm mai vui vẻ đền Sòng

Ngày chơi phủ chính lầu hồng vào ra

Khăng khăng giữ sổ tam toà

Lên đền chầu Chúa Liễu Hoa cầm quyền

Thông tri tam giới hoàng thiên

Coi khắp cửa phủ, miếu đền thiếu đâu

Trong ngoài thay thảy trước sau

Sửa sang mẫu phó quyền chầu bà coi

Quân thần phải đạo chúa tôi

Cô hầu cô hạ nàng đôi dập dìu

Khoe xanh xanh tốt đáng yêu

Khoe tài tài khéo khéo chiều lòng xuân

Đền thờ tả phượng hữu lân

Hoa Lan hoa cúc thanh tân chơi bời

Thiên Đình chén rót đầy vơi

Khúc ca điểm đót cợt người người hay

Đàn cầm khéo gẩy năm dây

Cung huỳnh gió lọt chuốt mây lọt vàng

Thung dung ghẹo khách qua đàng

Nhỡn tinh lóng lánh mày ngang đằm đằm

Miệng cười hoa nở đáng trăm

Răng đen rưng rức hoãn chằm vàng đeo

Đã lên ngôi báu trong triều

Đã nên ngọc tốt vàng yêu dương toà

Miệng cười tươi tốt như hoa

Thanh tân lịch sự nết na dịu dàng

Càng nhìn càng thắm nhân doan

Nết na yểu điệu muôn vàn thảo hay

Việc nào mà chẳng tới tay

Lên đền xuống phủ chả ngày nào sai

Có phen biến gái hiện trai

Ai thắm thắm vậy ai phai phai liền

Biết ra thời nhẹ như tên

Nếu mà ko biết như thuyền bỏ neo

Quở cho trăm chứng hiểm nghèo

Chầu quế trong triều giá ngự Đồi Ngang

Có phen giả ní giả nàng

Sài di di án sai nàng nàng lên

Có phen làm chúa thượng thiên

Khi giả làm chúa thoải tiên thoải tề

Phàm trần ai thấy tin nghe

khấn thôi tạ lễ miếu nghè kêu văn

Trần phàm kẻ vái người van

Còn đương nhỡn nhục nhân gian mờ mờ

Xem ra số phải phụng thờ

Kẻ khấn người vái nam mô khấu đầu

Biết bà bệnh tật khỏi đau

Kim ngân vàng mã để hầu dâng lên

Thỉnh Chầu chắc giáng bản đền

Khuông phù đệ tử thiên niên thọ trường.

Bài số 2:

Sớm mai vui vẻ đền Sòng

Ngày chơi phủ chính lầu hồng vào ra

Khăng khăng giữ sổ tam tòa

Lên đền chầu Chúa Liễu Hoa cầm quyền

Thông tri tam giới hoàng thiên

Coi khắp cửa phủ, miếu đền thiếu đâu

Trong ngoài thay thảy trước sau

Sửa sang mẫu phó quyền chầu bà coi

Quân thần phải đạo chúa tôi

Cô hầu cô hạ nàng đôi dập dìu

Khoe xanh xanh tốt đáng yêu

Khoe tài tài khéo khéo chiều lòng xuân

Đền thờ tả phượng hữu lân

Hoa Lan hoa cúc thanh tân chơi bời

Thiên Đình chén rót đầy vơi

Khúc ca điểm đót cợt người người hay

Đàn cầm khéo gẩy năm dây

Cung huỳnh gió lọt chuốt mây lọt vàng

Thung dung ghẹo khách qua đàng

Nhỡn tinh lóng lánh mày ngang đằm đằm

Miệng cười hoa nở đáng trăm

Răng đen rưng rức hoãn chằm vàng đeo

Đã lên ngôi báu trong triều 

Đã nên ngọc tốt vàng yêu dương tòa

Miệng cười tươi tốt như hoa

Thanh tân lịch sự nết na dịu dàng

Càng nhìn càng thắm nhân doan

Nết na yểu điệu muôn vàn thảo hay

Việc nào mà chẳng tới tay

Lên đền xuống phủ chả ngày nào sai

Có phen biến gái hiện trai

Ai thắm thắm vậy ai phai phai liền

Biết ra thời nhẹ như tên

Nếu mà không biết như thuyền bỏ neo

Quở cho trăm chứng hiểm nghèo

Chầu quế trong triều giá ngự Đồi Ngang

Có phen giả ní giả nàng

Sài di di án sai nàng nàng lên 

Có phen làm chúa thượng thiên 

Khi giả làm chúa thoải tiên thoải tề

Phàn trần ai thấy tin nghe

Khấn thôi tạ lễ miếu nghè kê văn

Trần phàm kẻ vái người van

Còn đương nhẫn nhục nhân gian mờ mờ

Xem ra số phải phụng thờ

Kẻ khấn người vái nam mô khấn đầu

Biết bà bệnh tật khỏi đau

Kim ngân vàng mã để hầu dâng lên

Thỉnh Chầu Chắc giáng bản đền

Khuôn phù đệ tử thiên niên thọ trường.

Bài số 3:

Bóng kim ô ánh vàng xe xế

Cung thỉnh mời Chầu Quế ngự lên

Ngôi cao lồ lộ trung thiên

Tòa vàng choi chói cửa đền thung dung

Sớm mai vui vẻ đền Rồng

Ngày chơi phủ tía lầu hồng vào ra

Khăng khăng giữ sổ tam tòa

Lên đền chầu Chúa Liễu Hoa cầm quyền

Thông tri tam giới hoàng thiên

Coi khắp cửa phủ, miếu đền thiếu đâu

Trong ngoài thay thảy trước sau

Sửa sang Mẫu phó quyền Chầu bà coi

Quân thần phải đạo chúa tôi

Cô hầu cô hạ nàng đôi dập dìu

Khoe xanh xanh tốt đáng yêu

Khoe tài tài khéo khéo chiều lòng xuân

Đền thờ tả phượng hữu lân

Hoa lan hoa cúc thanh tân chơi bời

Thiên Đình chén rót đầy vơi

Khúc ca điểm đót cợt người người hay

Đàn cầm khéo gẩy năm dây

Cung huỳnh gió lọt chuốt mây mây vàng

Thung dung ghẹo khách quan đàng

Nhỡn tinh lóng lánh mày ngang đằm đằm

Miệng cười hoa nở đáng trăm

Răng đen rưng rức hoãn chằm vàng đeo

Đã lên ngôi báu trong triều

Đã nên ngọc tốt vàng yêu chương tòa

Miệng cười tươi tốt như hoa

Thanh tân lịch sự nết na dịu dàng

Càng nhìn càng thắm nhân doan

Nết na yểu điệu muôn vàn thảo hay

Việc nào mà chẳng tới tay

Lên đền xuống phủ không ngày nào sai

Có phen biến gái hiện trai

Ai thắm thắm vậy ai phai phai liền 

Biết ra thời nhẹ như tên

Nếu mà không biết như thuyền bỏ neo

Quở cho trăm chứng hiểm nghèo

Chầu Quế trong triều giá ngự Đồi Ngang

Có phen làm chúa thượng thiên

Khi giả làm chúa thoải tiên thoải tề

Phàm trần ai thấy tin nghe

Khấn thôi tạ lễ miếu nghè kêu văn

Trần phàm kẻ vái người van

Còn đương nhẫn nhục nhân gian mờ mờ

Xem ra số phải phụng thờ

Kẻ khấn người vái nam mô khấn đầu

Biết bà bệnh tật khỏi đau

Kim ngân vàng mã xếp tàu đầy vơi

Có phen thong thả ngự chơi

Non bồng nước nhược mọi nơi rơi vào

Quế huê giá ngự võng đào

Khi ra nghè miếu khi vào chầu vua

Chầu rồi thẳng tới kinh đô

Đồi Ngang, Phố Cát bốn mùa dong chơi

Biết ra lễ bái thỉnh mời

Chầu bà trắc giáng ngự nơi bản đền

Thuốc bà tam vị thần tiên

Tàn nhang nước thái độ cho lại lành

Lễ bà nón thắm hài xanh

Đem về tiến nạp lấy danh cho đồng

Chầu về giá ngự từ trung

Khuông phù đệ tử hưng long thọ trường.