Sang cát là gì ?
Sang cát nói dân dã là bốc mộ hay cải táng. Sang cát là xây cho người mất một ngôi nhà mới. Cải táng là việc đào quan tài lên cho xương người mất vào một cái tiểu mới rồi chôn xuống một nơi khác xây cho người đã khuất một ngôi nhà mới. Công việc này chủ yếu diễn ra vào các tháng mùa đông cuối năm.
Tục sang cát, cải táng, bốc mộ là một phong tục lâu đời, thể hiện cái tâm của người sống với người thân đã khuất, muốn người đã khuất được an nghỉ tại một ngôi nhà mới, đẹp đẽ, gần con cháu để được chăm sóc về sau.
Tại sao lại phải sang cát?
Người ta thường có câu “ Mồ yên mả đẹp”. Có yên mồ mả mới yên gia thất. Hay các cụ nhà ta hay nói “ Sống vì mồ mả chứ không ai sống ……. Bát cơm”. Nói thế ta đã biết mồ mả quan trọng như thế nào. Con người chỉ sống được vài chục năm trong những căn nhà, biệt thự so với giấc ngủ ngàn thu khi an nghỉ là quá ngắn ngủi. Khi sống chúng ta có rất nhiều đất đai, tài sản, nhà của, đều có thể đem bán được.
Tuy nhiên khi chết chỉ cần mấy mét vuông đất xây mộ thì vĩnh viễn không thay đổi được. Điều này liên quan đến tâm linh, “có thờ có thiêng có kiêng có lành”. Vì vậy việc sang cát, xây cho người đã khuất một ngôi nhà mới là vô cùng quan trọng và cần thiết.
Công việc cần chuẩn bị trong ngày sang cát (bốc mộ)
Thông thường sau khi chọn được ngày sang cát, người Thày cũng cần phải xem giờ sang cát cho thân chủ. Tùy theo giờ tốt mà bốc, nhưng tất cả cùng phải chung một điều là sang cát phải làm vào ban đêm. Việc này nhằm tránh cho xương cốt gặp ánh sáng sẽ bị đen đi.
Khi sang cát, người ta thường đào trước phần lớp đất ở phía trên trước, sau đó đúng giờ tốt mới bắt đầu mở tấm ván Thiên lên (Tấm ván Thiên là tấm ván trên nóc quan tài).
Trước khi tiến hành sang cát, người nhà phải có làm một cái lễ tại Gia tiên để trình báo Tổ tiên. Tại nơi bốc hài cốt ngoài nghĩa trang cũng phải có một cái lễ trình Quan Thần Linh sở tại.
Thông thường là một bộ đồ Quan Thần Linh (Áo, mũ, ủng), ngựa và 1000 vàng hoa màu đỏ, giấy tiền vàng bạc, trầu cau, rượu, thuốc, đèn nến, gạo muối. Nhiều nhà còn cúng thên Tam sên (trứng vịt luộc + Thịt lơn luộc và một nhúm tôm khô bóc vỏ), xôi, gà trống luộc nguyên con ….
Vật dụng cần thiết cho quá trình sang cát là một cái tiểu sành, một cái quách đặt làm sẵn, một miếng vải đỏ, một tấm ni lông, vài chai rượu nặng và nước Vang (Còn gọi là nước ngũ vị hương – Đừng nhầm với gói ngũ vị hương để nấu Ca ri – Gói Vang có bán sẵn ở tiệm thuốc Bắc). Một vài cái xô, chậu nhựa để rửa xương.
Phần lớn việc sang cát diễn ra vào lúc nửa đêm, tuy nhiên tốp thợ thường phải thức trọn đêm cùng gia chủ làm công việc chuẩn bị như cúng bái và chuyển hài cốt sang mộ mới. Trung bình để bốc xong một ngôi mộ, mỗi tốp thợ phải làm việc quần quật suốt hơn một tiếng đồng hồ.
Trước khi đào, họ phải xác định vị trí huyệt thật chính xác, nhiều ngôi mộ do chôn thời gian lâu, quá trình tu sửa bị sai lệch vị trí so với ban đầu, nếu không biết cách sẽ phải đào rất vất vả, có khi đào nhầm sang mộ bên cạnh.
Công việc sang cát thường là do những người chuyên môn sang cát đảm nhiệm. Khi ván Thiên được cậy ra, người ta phải đổ vài chai rượu có nồng độ cao vào quan tài để tảy rửa âm Khí. Sau đó mới tiến hành lấy cốt.
Nhiều khi gặp trường hợp hài cốt chưa phân hủy hết, người ta phải dùng xăng đổ vào mộ và đốt cháy thịt còn sót, sau đó phải dùng dao dóc những mảnh thịt còn lại và đem rửa bằng nước vang.
Sau khi nhặt hết cốt, rửa sạch, người ta trải tấm ni lông ở dưới, tấm vải đỏ ở trên và lần lượt xếp xương theo thứ tự của người. Riêng cái sọ phải dùng trà hoặc vải kê để cho mặt hướng lên trên. Mọi thứ xương phải kiểm tra cho đủ, không được phép thiếu.
Có một cách mà dân gian thường sử dụng để kiểm tra đó là: sau khi “đãi cốt” xong, người ta thường cắm một bó hương to giữa lòng đáy huyệt, nếu làn khói quyện lại, bay thẳng lên có nghĩa đã hết cốt, nếu làn khói tỏa xuống, lởn vởn trong lòng huyệt có nghĩa là xương cốt của người chết chưa hết, cần phải kiểm tra lại.
Qua bài viết này đã giúp các bạn hiểu phần nào về tục sang cát của người Việt Nam. Tuy nhiên, việc làm này liên quan đến tâm linh cũng rất mất vệ sinh. Vì vậy ngày nay khi người mất có thể mang đi thiêu rồi cho cho “tro tàn” người đã khuất vào cái lọ đem “thờ tự”. Đó cũng chính là một hình thức “sang cát” mới !
