Cuộc đời Công chúa An Tư
Trong các bộ chính sử của ta hiện nay, cuộc đời Công chúa An Tư được chép rất sơ lược.
Đại Việt sử ký toàn thư chép: “Tháng 2 năm Thiệu Bảo thứ bảy – năm 1285) vua sai người đưa Công chúa An Tư (em gái út của Thánh Tông) đến cho Thoát Hoan là muốn làm thư dãn loạn nước vậy”.
Sách Việt sử tiêu án của Ngô Thì Sĩ cũng chỉ ghi: “Thoát Hoan lên sông Nhĩ Hà, cột liền bè vào làm cầu, cho quân qua sông. Quân ta theo hai bên sông lập đồn để cự lại, không được. Ngày đã về chiều, quân giặc qua được sông vào kinh thành, vua sai đưa Công chúa An Tư cho chúng, để thư nạn cho nước”.
Từ đó về sau, không một tài liệu lịch sử nào còn nhắc tới nhân vật này nữa và gần như Công chúa An Tư bị rơi vào quên lãng.
Từ những chi tiết được sử sách chép lại, chúng ta thấy Công chúa An Tư được sử dụng như một kế sách nhằm kìm hãm thế giặc, muốn cho Thoát Hoan (tổng chỉ huy quân Mông – Nguyên sang xâm lược nước ta) rơi vào mỹ nhân kế.
Công chúa An Tư sang trại giặc rõ ràng không phải đi lấy chồng, mà là cống nạp, đồng thời bà còn kiêm thêm vai trò làm nội gián cho quan quân nhà Trần.
Ở trại giặc, làm thiếp cho Thoát Hoan, An Tư đã sống ra sao, làm được những gì, đó là cả một bí mật bao trùm.
Nhưng có một sự trùng hợp lịch sử đáng ngạc nhiên là sau khi Vua Trần Thánh Tông đem An Tư cống nạp cho Thoát Hoan, thế nước bớt căng thẳng đi nhiều.
Từ tháng 3 năm 1285, thế quân ta bắt đầu lên và từ đó liên tiếp thu được thắng lợi. Sau khi quân Nguyên đại bại, Thái tử Thoát Hoan phải trốn trong ống đồng về nước thì số phận nàng công chúa xinh đẹp cũng “biệt vô âm tín”. Không rõ trong cuộc hỗn chiến ấy, Công chúa An Tư ra sao? Nàng còn sống hay đã chết trong đám loạn quân?
Sách An Nam chí lược do Lê Tắc (là thuộc hạ của Trần Kiệm, theo Trần Kiệm sang đầu hàng nhà Nguyên và sống lưu vong tại đó) chép như sau: “Trước, Thái tử (chỉ Thoát Hoan) lấy người con gái nhà Trần sinh được hai con”. Nhiều người dựa vào chi tiết này cho rằng, Công chúa An Tư đã theo Thoát Hoan sang Trung Quốc và sinh cho vị thái tử này hai người con. Thế nhưng, kỳ thực người con gái sinh hai con với Thoát Hoan không phải An Tư mà là con Trần Di Ái, em gái Trần Tú Viên. Cuộc hôn nhân này diễn ra năm 1336 (An Nam chí lược tr. 249), chứ không phải năm 1285.
Đền thờ Công chúa An Tư
Tại đền thôn Viên, phường Cổ Nhuế, quận Bắc Liêm, Hà Nội có thờ một công chúa nhà Trần là Trần Khắc Hãn. Có người cho rằng Khắc Hãn không phải là tên thật mà chỉ là tên “biểu trưng” của công chúa An Tư đã hy sinh thân mình để chế ngự sự hung hãn của kẻ thù Nguyên Mông, nên mới gọi là “khắc Hãn”. Đó âu cũng là một biểu trưng cho tình cảm mà người dân dành cho vị công chúa nhà Trần.
Thôn Cao Lãm, xã Cao Thành, huyện Ứng Hòa, Hà Nội, cũng có đền thờ một vị công chúa triều Trần. Bản sắc phong đời Tự Đức (1849) cho vị nữ nhân thần của làng bằng chữ Hán có ghi:
“Theo sách thờ cúng trong tỉnh có ghi: Sở huyện Sơn Minh, xã Cao Lãm, thôn Khả Lãm lừng vang vị thần là công chúa triều Trần. Năm Trần Bảo Đức, giặc Nguyên xâm phạm bờ cõi nước ta, chúng vơ vét sạch của cải cùng các cung nữ.
Khi ấy ngài vừa tròn tuổi mười năm, xinh tươi rực rỡ, mềm mại khoan thai. Ngài cùng mười cô gái trẻ chạy giặc về vùng đất Sơn Minh. Giặc đuổi ép tới thôn Khả Lãm. Người tìm chỗ hiểm yếu cầm đầu chống lại chúng; không chống được quân địch, bèn tự vẫn.
Tiếng linh vang dội nên thôn lập miếu phụng thờ. Tới khi vua Trần phục quốc, người nhớ thương và ngợi khen người con gái trung thành, trong trắng và khen tặng là vị thần Hồng Anh phu nhân”.
Người dân trong làng truyền nhau rằng thời đó khi giặc Nguyên tan chạy, có một vị công chúa nhà Trần đã trốn khỏi trại quân Nguyên, cùng các cung nữ theo dọc bờ sông Đáy chạy về phía tây nam, hòa lẫn trong dòng dân chúng.
Nàng chạy đến huyện Sơn Minh, xã Cao Lãm, thôn Khả Lãm (nay là thôn Cao Lãm, xã Cao Thành, huyện Ứng Hòa, Hà Nội), nơi khi ấy vẫn còn là một vùng đầm lầy, thì bị giặc đuổi tới. Không chống nổi, công chúa liền tuẫn tiết tại đây.
Người dân không biết tên thật của công chúa, bèn đem thờ trong ngôi miếu, gọi tên chung là Trần triều công chúa.
Đây có phải là công chúa An Tư hay không? Xét về dữ kiện lịch sử và câu chuyện truyền lại thì có lẽ là có…
