Trong dân gian còn gọi ngài là Quan Hoàng Tư Thủy Cung bởi ngài là thứ tư trong Tứ Phủ quan Hoàng được vua cha giao cho quản cai miền thủy cung điện ngọc, coi giữ sổ đền rồng.
Sự tích Quan Hoàng Tư
Quan Hoàng Tư là con trai Vua Cha Bát Hải Động Đình, ông được Vua Cha giao cho cai quản thủy cung, giữ sổ đền rồng. Thánh Ông Hoàng Tư được cho là giáng thế làm tướng quân Nguyễn Hữu Cầu.
Ngài sinh tại làng Lôi Động, xã Tân An, huyện Thanh Hà, tỉnh Hải Dương, xuất thân trong gia đình nông dân nghèo mà hiếu học, văn võ song toàn, lại là bậc kì tài bơi lội nên được gọi là Quận He, đặt theo tên loài cá ở biển Đông.
Bấy giờ thời vua Lê chúa Trịnh, dân chúng lầm than. Lấy làm bất bình, ngài theo Nguyễn Cừ dấy binh khởi nghĩa, lại được Cừ yêu quý gả con gái cho. Về sau Nguyễn Cừ bị bắt, đích thân Nguyễn Hữu Cầu trở thành thủ lĩnh ba quân, mưu mẹo thao lược, cướp của quan tham ác bá chia cho dân nghèo nên rất được lòng dân, đánh đâu thắng đó, chém chết nhiều tướng giỏi của triều đình. Cuối cùng triều đình phải cử Phạm Đình Trọng, vốn là kẻ kình địch, bạn học thời niên thiếu của Nguyễn Hữu Cầu đem quân chinh phạt. Do Trọng quá hiểu Cầu mà đánh bại được ông. Đêm đó quân của Nguyễn Hữu Cầu bị vây kín. Cầu lặn xuống sông, lẻn vào tận thuyền của Trọng bỏ lại lá thư, đại ý rằng “Ta có thể lấy đầu nhà ngươi nhưng nghĩ tình đồng môn mà tha cho. Đổi lại nhà ngươi hãy mở cho quân ta lối thoát”. Sáng dậy Trọng đọc thư hoảng hốt, bèn mở lối thoát cho quân của Cầu, nhưng lại phục kích đánh tan tác, bắt sống Hữu Cầu nộp lên triều đình. Nguyễn Hữu Cầu bị tử hình, khi đó vợ Ngài là bà Nguyễn Thị Quỳnh đến tận bên rút dao đâm vào cổ tuẫn tiết theo chồng, con chiến mã cũng bỏ ăn ba ngày rồi đi biệt tích.
Dân chúng nhiều nơi lập đền thờ Ngài. Tại Đồ Sơn, Hải Phòng có giai thoại rằng khi Quận He mang quân về khởi nghĩa, dân chúng mang ba con trâu ra khao quân thì bất ngờ chúng xông vào húc nhau. Quân sĩ và nhân dân cùng kéo đến xem, từ đó hàng năm dân Đồ Sơn mở hội chọi trâu để tưởng nhớ Nguyễn Hữu Cầu. Quan Hoàng Tư ngự áo vàng, khăn chít mỏ rìu, mặc áo trần thủ, mạng chéo, đi cờ kiếm, ít khi về ngự đồng. Chỉ những người có căn kiêm tri hoặc căn lục bộ khâm sai mới hầu Ngài.
Đền thờ Quan Hoàng Tư
Đền thờ chính của Quan Hoàng Tư tại thôn Cửu Điện, xã Nhân Hòa, huyện Vĩnh Bảo, Hải Phòng. Ngoài ra, có một số nơi thờ Tướng Quân Nguyễn Hữu Cầu như:
– Miếu Ngọc Xuyên ở Đồ Sơn, Hải Phòng: Ngài được mệnh danh Bát Bộ Tôn Thần.
– Đền vạn Ngang ở Đồ Sơn: Tại đây Ngài được tôn là Đông Đạo Thống Quốc Tướng Quân Nguyễn Hữu Cầu – Đây chính là danh tự xưng của Tướng Quân Nguyễn Hữu Cầu.
– Đình Trà Cổ, thành phố Móng Cái, tỉnh Quảng Ninh thờ thành hoàng làng và thờ Quận He (tên gọi khác của Tướng Quân).
Đình Trà Cổ thờ ông Hoàng Tư
Tại quê Phạm Đình Trọng vừa là bạn học, vừa là 2 tướng đối địch trên chiến trường có đền thờ Phạm Đình Trọng và có cả đền thờ Nguyễn Hữu Cầu.
Tại quê hương ngài làng Đồng Nổi, Thanh Hà, Hải Dương có thờ mộ của cha ông và đình làng thờ tam vị Thành Hoàng trong đó có Quận He.
Hầu giá Quan Hoàng Tư
Quan Hoàng Tư khi ngự đồng mặc áo vàng, khăn chít mỏ rìu, cũng có khi mặc áo trần thủ, mạng chéo, đi cờ kiếm, tuy nhiên Hoàng rất ít khi về ngự đồng. Chỉ những người có căn kiêm tri hoặc căn lục bộ khâm sai mới hầu Ngài. Sau khi làm lễ khai quang, Ngài ngự tọa, hiến tửu, nghe văn rồi xe giá.
