Bà Chúa Năm Phương (Ngũ Phương) là ai, được thờ ở đâu?

Chúa Bà Năm Phương hay bà chúa Ngũ Phương vốn là một tiên nữ ở trên thiên đình, sau giáng trần trở thành một nữ tướng anh hùng lừng danh. Người dân khắp nơi về chiêm bái, dâng hương cầu lộc, cầu tài nơi cửa Chúa Bà.

Sự tích về bà Chúa Năm Phương

Bà đã được vua phong ban là Hộ Quốc Trang Huy Thượng Đẳng Thần (hàng vị thần cao nhất) nhằm tưởng nhớ công lao to lớn của Bà đối với nhân dân và đất nước. Bà là người đã có công lớn trong việc giúp vua Ngô Quyền quản lý kho quân nhu, lương thực tiếp sức mạnh cho quân đội làm nên chiến thắng Bạch Đằng lừng lẫy sử Việt, kết thúc 1000 năm Bắc thuộc.

Truyền thuyết kể rằng, trước đây Chúa Bà vốn là một tiên nữ trên Thiên Đình, sau khi hạ thế Chúa Bà đã giáng vào nhà họ Vũ ở Cấm Giang, đất Gia Tiên (thành phố Hải Phòng ngày nay). Khi lớn lên, Chúa Bà trở thành một nữ tướng tài giỏi dưới quyền Ngô Vương. Vua tin tưởng, bà được giao quản lý toàn bộ quân lương, quân nhu tại bản doanh Gia Viên nằm tại Làng Cấm, chính là phố Cấm ngày nay. Bà lo toan mọi việc đều hết sức chu toàn, đầy đủ, đảm bảo cho toàn bộ nghĩa quân có đủ sức đánh giặc. Khẩu hiệu của bà là “Thực túc binh cường” tức ăn no thì quân binh mới mạnh, mới có đánh thắng giặc. Do đó, nhờ sự chỉ huy binh lược tài ba của đức Ngô Vương, cùng sự chuẩn bị chu đáo về lương thảo và lòng quyết tâm cao của các tướng sĩ đã làm nên chiến thắng lịch sử vang lừng tại sông Bạch Đằng kết thúc 1000 năm Bắc thuộc., lưu truyền đến muôn đời sau.

“Ngũ Phương Vũ Quận Quyến Hoa Công Chúa
Sắc phong hộ quốc trang huy Thượng Đẳng Thần”

Bà Chúa Năm Phương hóa thác vào ngày 16 tháng 6 âm lịch khoảng năm 939 – 944. Khi đã hồi tiên về trời, Chúa Bà được giao quyền bính cai quản năm phương trời đất, bản cảnh bản xứ ngũ phương nên dân chúng đã tôn xưng Bà là Chúa Quận Năm Phương hay Chúa Năm Phương.

Cũng có nhiều câu chuyện lưu truyền kể về sự hiển linh tại trần thế của Bà. Một trong số đó là câu chuyện Chúa Bà Năm Phương hiển linh ngự khắp năm phương, cứ vào đúng canh ba giờ Tí thì Chúa Bà hiện hình thành người mĩ nữ gọi xe đi rong chơi. Rồi khi về đến “Cây Đa 13 gốc” thì Bà trả tiền cho phu xe rồi biến đi mất. Hay cũng có một câu chuyện khác kể rằng là vào thời Pháp thuộc có một me Tây bị Chúa Bà hành cho chí rận, khắp người ngứa ngáy phải đến kêu xin, xám hối Chúa thì mới được khỏi. Để cảm tạ ơn Chúa, me Tây đó đã lập đền thờ trang nghiêm và quanh năm đến cúng lễ. Và đó chính là đền Vườn Hoa Chéo nằm tại đường Trần Hưng Đạo, thuộc thành phố Hải Phòng hiện nay.

Hầu đồng Chúa bà Năm Phương

Đền thờ Chúa Năm Phương

Bà Chúa Năm Phương anh linh lừng lẫy muôn nơi, để biết ơn và tưởng nhớ nên nhân dân khắp nơi trên cả nước đã lập đền thờ Chúa Bà. Nhưng ngôi đền linh thiêng nổi tiếng nhất thờ Chúa Bà Năm Phương là 5 ngôi đền tại Hải Phòng. Những ngôi đền này nằm rất gần nhau, đó là: Chùa Cấm, Đình Cấm, đền Tiên Nga, Vườn Hoa Chéo, Cây Đa 13 Gốc.

Con hương đi lễ Chúa Bà Năm Phương nhất tâm đều có thể đi chiêm bái hết cả 5 đền này. Nếu không, tùy tâm linh ứng, bản thân cảm thấy đền nào linh thiêng thì có thể đến sắm lễ tới ngôi đền đó. Tại các ngôi đền này, nghi thức lễ vật dâng và văn khấn gần như giống nhau.

Chùa Cấm thờ Chúa Bà Năm Phương

Chùa Cấm có địa chỉ nằm tại Phố Cấm, ngõ Cô Ba Chìa. Đây là một trong 5 nơi nổi tiếng thờ Chúa Năm Phương nằm tại thành phố Hải Phòng. Chùa có tên tự là Cấm Giang Bản Cảnh Linh Từ hay Nguyệt Quang Tự, bên trong có hẳn một cung cấm bề thế uy nghiêm đặt tượng thờ Chúa Bà Năm Phương.

Đền Tiên Nga thờ Chúa Năm Phương

Đền Tiên Nga có địa chỉ nằm tại số 53 đường Lê Lợi, phường Máy Tơ, quận Ngô Quyền, thành phố Hải Phòng. Đây là một công trình văn hóa tâm linh vô cùng đồ sộ và uy nghiêm tại làng cổ Gia Viên hay Làng Cấm xưa kia.

Nơi đây do mới được đầu tư và tu sửa nên quang cảnh của đền trông khá khang trang. Cổng vào đền được xây dựng làm thành cổng tam quan vô cùng uy nghiêm, bề thế. Tại đây, nhân dân có phối thờ Mẫu Liễu Hạnh Công Chúa và Đức thánh Hưng Đạo Đại Vương và một số vị thánh thần khác thuộc bản xã phúc thần theo tín ngưỡng dân gian. Các vị thánh thần được thờ này đã có công ơn linh ứng và phù trợ nhân dân vượt qua các hoạn nạn, khó khăn.

Vào tháng 2 năm 2007, đền Tiên Nga đã vinh dự được UBND thành phố Hải Phòng ra quyết định xếp hạng là di tích lịch sử văn hóa.

Đền Tiên Nga có vị trí nằm ngay gần cạnh Chùa Cấm đã nói ở phần trên. Nếu muốn đi tới Chùa Cấm thì bạn sẽ đi qua ngôi đền này trước, bởi nó nằm ở ngay đường Lê Lợi nơi cắt qua Phố Cấm.

Đền “Cây Đa 13 Gốc” thờ Chúa Năm Phương

Đền Cây Đa 13 Gốc có địa chỉ tại cống Kiều Sơn, phường Đằng Giang, Hải An, Hải Phòng. Đây là một ngôi đền nhỏ thờ Chúa Bà nổi tiếng với truyền thuyết Chúa cùng 2 cô hầu cận đi xe kéo dạo chơi lúc nửa đêm dạo quanh đất Hải Phòng và dừng nơi cây đa 13 gốc.

Giống như tên của đền, đền có một cây đa to lớn cao tầm khoảng 10m với 13 gốc ước tính đã trên trăm tuổi. Cây có tới 30 chiếc cành to nhỏ, nằm trải rộng ngang trên một diện tích đất lớn tới 40m. Nơi đây không chỉ là đền thiêng thờ Chúa Năm Phương mà còn là một cảnh đẹp độc đáo, hiếm có của thiên nhiên vô cùng thu hút khách du lịch tới chiêm ngưỡng.

Đền “Vườn Hoa Chéo”

Đây là ngôi đền đã được xây dựng bởi me Tây, người đã được nhân dân kể lại là đã bị Chúa Bà hành cho chí rận, ngứa ngáy khắp người và phải khấn xin Chúa tha cho. Để cảm tạ ơn Chúa, me đã xây ngôi đền thờ này và thành tâm cúng thờ quanh năm.

Rất nhiều nhân dân bản địa tại đây cũng thường xuyên tới thắp hương cúng lễ. Tuy nhiên, do trải qua chiến tranh tàn phá mà ngôi đền gần như bị hư hoại hoàn toàn, chỉ còn lại một vài dấu tích nhỏ nhưng vẫn được nhân dân coi là ngôi đền thiêng. Tới tuần tiết lễ hàng tháng, người dân vẫn nườm nượp đổ về đây thắp hương và dâng lễ.

Đình Cấm thờ Chúa Năm Phương

Đình Cấm hay còn được gọi là Đình Gia Viên, nằm ngay bên cạnh Chùa Cấm. Đình là nơi thờ vua Ngô Quyền cùng Đức Đông Đại Vương, Nam Hải Địa Vương và Công chúa Vũ Quận Quyến Hoa hay còn gọi là Bà Chúa Năm Phương. Ngôi đình có phong cách kiến trúc đơn giản nhưng được xây dựng từ hơn 100 năm trước. Nơi đây chứa đựng những giá trị tinh thần về văn hóa và tín ngưỡng vô cùng sâu sắc, đặc biệt đối với người dân Hải Phòng.

Khánh tiệc Chúa Bà Năm Phương

Khánh tiệc Chúa Bà Năm Phương được tổ chức ở nhiều nơi vào ngày 16/6 Âm lịch hàng năm. Tuy nhiên, tại Hải Phòng – nơi sinh của bà, lễ khánh tiệc thường đặc sắc hơn cả.

Khánh lễ diễn ra tại đền Suối Rồng, (Đồ Sơn, Hải Phòng), nhằm tạ ơn Phật, Thánh và cầu cho quốc thái dân an và là dịp để tiến hành nghi lễ hầu đồng (các thanh đồng múa hát hầu Thánh) – một loại hình tín ngưỡng dân gian của Việt Nam.

Bản văn Chúa Bà Năm Phương số 1

Năm phương năm miếu rõ ràng
Ngũ phương bản cảnh quyền hành tối linh
Đền thờ cảnh trí hữu tình
Có cây cổ thụ có hoa nghìn cành

Đền chúa bà am thanh cảnh vắng
Thú hữu tình cảnh vật tốt sao
Đôi bên long hổ chầu vào
Có cây cổ thụ xanh xao rườm rà

Cứ vào đúng canh ba giờ tý
Hiện ra người mĩ nữ cung nương
Quả nón dâu áo thắm hạt cườm
Rong chơi khắp hết năm phương lại về

Gọi xe phu trả cho tiền giấy
Biết chúa bà tay lạy miệng van
Chúa thương những kẻ cơ hàn
Cứu người thoát ách lầm than đoạ đầy

Có phen ngự giáng nơi bản cảnh
Sai cô hầu cần mẫn vào ra
Trần gian báng nhạo điêu ngoa
Sai cô tì nữ thu giam hồn về

Đêm nằm mơ những ma cùng quỷ
Chúa làm cho liệt vị chân tay
Phải đi thỉnh thánh mời thầy
Xem ra mới biết về tay chúa bà

Sắm nhang hoa dâng lên cung tiễn
Tấu sớ văn tách bạch từng câu
Dâng văn đàn hát nguyện cầu
Sở nguyện như ý chúng con ơn nhờ

Biết chúa ra thành tâm chúa độ
Còn hay là báng bổ cửa thiêng
Chúa cho trăm trứng ngàn phiền
trăm sinh ngàn bệnh liên miên tháng ngày

Biết chúa bà từ nay thành kính
Chúa chấm đồng nhận lính các nơi
Nhất tâm tin tưởng phật trời
Dâng văn thỉnh tới cảnh trời năm phương

Bản văn Chúa Bà Năm Phương số 2

Năm phương năm miếu rõ ràng
Quyền cai bản cảnh tiên nàng dâng hoa
Trung thiên thiết lập một toà
Bạch Hoa công chúa ngự toà năm phương

Đền thờ chúa am thanh cảnh vắng
Thú hữu tình cảnh vật tốt sao
Đôi bên long hổ chầu vào
Có cây cổ thụ vươn cao rườm rà

Hương trời ngào ngạt gió đưa
Dấu thiêng để lại ngàn xưa còn truyền
Có bà Chúa Quận thần tiên
Giáng sinh hạ giới về miền Cấm Giang

Gia Viên là đất là làng
Hải An là quận rõ ràng sử xanh
Giáng sinh họ Vũ đầu ngành
Phong tư nhất mực giáng hình tiên nga

Cứ nửa đêm canh ba giờ Tí
Hiện ra người mĩ nữ cung nương
Nón dâu áo trắng hài cười
Dạo chơi khắp hết năm phương lại về

Gọi phu xe trả cho tiền giấy
Biết chúa bà tay lạy miệng kêu
Đặt mình mơ thấy chiêm bao
Có người thiếu nữ hỏi sao chưa hầu

Chúa thương những kẻ đói nghèo
Biết ra lại được lộc nhiều hơn xưa
Phút biến đi về nơi bản cảnh
Sai tiên nàng đủng đỉnh dâng hoa

Ai mà ngạo mạn điêu ngoa
Chúa sai thị nữ thu ba hồn về
Đêm nằm mơ thấy ma cùng quỷ
Ngày chúa làm liệt vị chân tay

Phải đi thỉnh thánh mời thầy
Xem ra mới biết về tay chúa bà
Sắm nhang hoa dâng kêu trấn trạch
Sớ tấu lên minh bạch từng câu

Cung văn đàn hát luyện cầu
Thỉnh bà lai giáng ngự đầu đồng nhân

Bản văn Chúa Bà Năm Phương số 3

Dâng văn Bản Cảnh Chúa bà
Ngũ Phương Thánh Chúa ngự tòa tiên cung
Thanh tân cốt cách hình dung
Danh thơm Tiên Chúa khắp vùng ai đang

Tiếng đồn trong Bắc ngoài Nam
Ngũ phương thập hướng mọi đàng thiếu đâu
Đông Phương giá ngự điện lầu
Xem trong bốn bể cứu cầu chúng sinh

Tây Phương hiển hách anh linh
Tày, Dao, Mán , Thái hiện hình bách nhân
Nam phương xa giá long vân
Thủ Thiêm, Bến Nghé xa gần đều qua

Bắc Phương chốn đó sơn hà
Tỉnh Tuyên, xứ Lạng, Thác Bà thảnh thơi
Trung phương lễ bái kiều mời
Thỉnh lai Tiên Chúa giáng nơi Hải Phòng

Thung dung phủ tía lầu hồng
Cây Đa chính ngự nhiều tầng thấp cao
Miếu thờ như thể động đào
Mười ba cội gốc vươn cao lá cành

Xem trong tỉnh ấy Hải Thành
Nơi nào dám sánh dám so miếu này
Miếu thờ lịch sự ai tày
Cửa thiêng Tiên Chúa hàng ngày khách qua

Lúc thì giá ngự Tiên Nga
Cấm Giang cổ địa chính đà dấu xưa
Nhang thơm thoảng ngát xa đưa
Nơi vườn hoa chéo khi xưa vẫn còn

Chúa chơi phủ tía lầu son
Đền Nghè linh ứng tiếng đồn nơi nơi
Tam Kì Chúa ngự thảnh thơi
Tiên La thắng cảnh là nơi đi về

Đông Cuông điện ấy đề huề
Ngũ Phương bản cảnh giáng về ngự vui
Chúa Bà giá ngự chính ngôi
Thanh đồng đệ tử các nơi xa gần

Độ cho trọn vẹn mười phần
Phần tươi, phần tốt, phần gần, phần xa
Dâng lên chính cửa Chúa Bà
Nón dâu, áo bạch, quạt ngà hoa tiên

Thành tâm thỉnh trước án tiền
Nguyện xin Tiên Chúa ngự lên điện tòa
Chúa về Chúa mới phán ra:
“Độ cho các ghế mặn mà thanh tao

Độ cho giáng vẻ hồng hào
Tứ thời bát tiết người nào cũng xinh”
Trăng thanh vẻ nguyệt in hình
Thỉnh mời Chúa Quận anh linh giáng đàn

Chúa về nhận lễ chứng đàn
Khuông phù đệ tử an khang thọ trường.