Tại lễ hội của bà con Khmer Nam Bộ, người ta cảm nhận được rất nhiều khía cạnh khác nhau, và trên hết đó là sự cuốn hút khó cưỡng. Người Khmer Nam Bộ có nền văn hóa hết sức đa dạng và phong phú được lưu giữ qua nhiều thế hệ và lễ hội là một trong những nét văn hóa đặc sắc tạo nên văn hóa đặc trưng của người Khmer Nam bộ.
Theo phong tục, tập quán của người Khmer, trong năm họ có hơn 30 lễ lớn nhỏ và được chia ra làm 2 loại, thứ nhất là những lễ định kỳ hàng năm (có 8 lễ lớn) và thứ hai là những lễ được tổ chức không định kỳ. Những lễ định kỳ được sắp xếp theo thứ tự thời gian trong năm gồm:
Lễ Meka bâu chia
Lễ Meka bâu chia, còn gọi là Lễ Đức Phật cho biết 3 tháng nữa sẽ nhập niết bàn (tính theo dương lịch thì khoảng đầu tháng 2).
Lễ Chol Chnam Thmay
Lễ Chôl Chnăm Thmây, là Tết cổ truyền của người Khmer Nam Bộ. Đó là những ngày thật tưng bừng được diễn ra tại chùa và các phum sóc. Trong tiếng Khmer, “Chol Chnam Thmay” có nghĩa là “Mừng năm mới”.
Chol Chnam Thmay diễn ra vào giữa tháng 4 dương lịch. Lúc ấy, bà con dù đi đâu xa hoặc bận công việc làm ăn thì cũng đều về nhà, về phum sóc để dự lễ. Những ngày ấy, người ta đến nhà nhau thăm hỏi sức khỏe, chúc gặp may mắn và sức khỏe. Còn trong từng gia đình, bao giờ cũng được trang trí đẹp mắt, dọn dẹp sạch sẽ. Người người mua sắm lễ vật nhang đèn và hoa quả. Nhiều mâm lễ được đội vào chùa để làm lễ đón năm mới.
Lễ hội Chol Chnam Thmay diễn ra tong 3 ngày 14, 15 và 16 – 4, sau khi mùa màng thu hoạch. Tết này cũng có nghĩa là mở đầu cho một thời vụ mới. Trong ngày đầu của Lễ, các thành viên trong gia đình quây quần bên bàn thờ tổ tiên cúng vái tiễn Thần coi sóc cũ, đón Thần coi sóc mới.
Ngày thứ hai có tục “đắp núi cát”, mang ý nghĩa ngăn trở ma quỷ và những điều xấu, đồng thời nhắc nhở mọi người không ngừng tạo phúc ngày một cao vời, lớn lao như núi. Còn trong ngày cuối cùng, bà con tiến hành lễ tắm Phật. Đây là lễ rất lớn và trang trọng. Bà con dùng những nhánh hoa nhúng vào nước sạch vẩy lên tượng Phật, sau đó tắm cho các vị sư cao niên, các ngôi tháp đựng hài cốt các vị sư đã viên tịch,… Nghi lễ này mang theo niềm tin rằng sẽ được Phật tha thứ cho những lỗi lầm thiếu sót trong năm cũ, ban nhiều sức khỏe, phum sóc yên ổn.
Trong lễ tết Chol Chnam Thmay, người ta tổ chức nhiều cuộc vui văn nghệ với các điệu dù kê, rô băm, múa lâm thôn,… tại sân chùa.
Lễ Phật đản
Visak bâu chia, Lễ Phật đản, lễ này được diễn ra trong một ngày một đêm 15/5 âm lịch tại chùa.
Lễ Chôl Vô sa
Với đồng bào Khmer Nam Bộ, Lễ Chôl Vô sa, Lễ Nhập hạ cũng vô cùng quan trọng. Cứ đến ngày 15-6 âm lịch hàng năm, bà con lại tổ chức Lễ Nhập hạ, cầu cho mưa thuận gió hòa, quốc thái dân an, gia đình yên vui hạnh phúc. Lễ này cũng là dịp để bà con dâng các vật dụng sinh hoạt cho các chư tăng tại chùa.
Lễ Nhập hạ gồm 2 ngày chính. Ngày thứ nhất diễn ra vào buổi chiều, bà con sẽ đem lễ vật đến chùa để làm lễ. Người ta thắp những cây nến rất lớn trong chùa, những ngôi chùa trở nên lung linh huyền ảo. Ngày thứ hai, bà con đem cơm, nước, gạo… đến chùa dâng lên sư sãi để cầu siêu cho người quá cố và cầu bình an, hạnh phúc cho phum sóc.
Lễ Nhập hạ diễn ra trong 3 tháng (từ ngày 15-6 đến 15-9 âm lịch), đây cũng là thời điểm mùa mưa, thuận lợi cho việc gieo trồng và cày cấy. Đây cũng được coi là lễ thuần nông gắn với tư tưởng Phật giáo, phù hợp với cuộc sống truyền thống của người Khmer Nam Bộ.
Lễ Cúng ông bà
Lễ Phchum Bunl hay Pithi Sene Dolta, Lễ Cúng ông bà. Lễ được diễn ra trong ba ngày chính từ 29 tháng 8 đến mùng 01 tháng 9 âm lịch với nhiều nghi lễ tại các chùa. Đây là một trong ba lễ hội lớn nhất của đồng bào Khmer. Với lễ Dolta, bà con thường tổ chức vào ngày 29 – 8 âm lịch hàng năm, là lễ hội thể hiện rất rõ nét văn hóa đặc trưng của đồng bào Khmer Nam Bộ.
Dolta còn được gọi là lễ cúng ông bà, tương tự như lễ Vu Lan của người Việt nên còn được gọi là lễ “xá tội vong nhân”. Lễ là dịp để mọi người tưởng nhớ công ơn ông bà, cha mẹ và người thân, tạ ơn những người đã khuất và cầu phúc cho những người đang sống.
Trong lễ Dolta, hội đua bò là điểm nhấn đặc biệt;
Lễ Dolta được tổ chức trong 3 ngày, trong thời gian đó các hoạt động tín ngưỡng, tôn giáo, phong tục, tập quán diễn ra đan xen. Ngày thứ nhất, là dọn dẹp nhà cửa, bàn thờ tổ tiên và bày mâm cúng, khấn ông bà tổ tiên về dự lễ. Ngày thứ hai, mời linh hồn ông bà tổ tiên vào chùa nghe sư sãi tụng kinh, đến trưa thì đưa linh hồn ông bà về nhà. Ngày thứ ba, nhiều nhà mời bà con lối xóm, sư sãi đến nhà tụng niệm. Đến chiều tối, các hoạt động vui chơi, văn nghệ được tổ chức.
Trong lễ Dolta, hội đua bò là điểm nhấn đặc biệt thu hút sự quan tâm của cộng đồng. Cũng giống như đua ghe ngo, người ta không tính nhiều đến giá trị tiền thưởng, mà coi trọng vinh dự khi cặp bò của mình thắng cuộc.
Lễ Chanh Vôsa
Lễ Chanh Vôsa, Lễ Ra hạ, lễ diễn ra từ chiều ngày 14 đến trưa ngày 15/9 âm lịch. Đây là lễ chấm dứt 3 tháng nhập hạ của các vị sư sãi.
Lễ Kathina
Kathina, Lễ Dâng y cà sa cho sư sãi, không nhất định ngày. Theo quy định của Phật giáo Nam tông, các chùa chỉ được tổ chức lễ Dâng Y mỗi năm một lần và tổ chức lần lượt trong khoảng 1 tháng (từ 16/9 đến 15 tháng 10 âm lịch). Đây là mùa Dâng Cà sa của Phật tử đến các vị sư sãi, Cà sa Kathina là chiếc y màu vàng dành cho các vị sư sãi, là y phục mà họ sử dụng trong quá trình tu hành của mình.
Lễ Ok Om Bok
Lễ Ok Om-bok được diễn ra vào đầu tháng 12 dương lịch hàng năm, nhằm tưởng nhớ và tạ ơn Mặt Trăng vốn được người Khmer Nam Bộ coi như một vị thần vận hành mùa màng. Trong lễ, không thể thiếu món cốm dẹp cùng với các loại củ, trái cây. Như vậy, đây có thể được coi là một lễ hội mùa màng của cư ân nông nghiệp vùng sông nước. Trong lễ hội, người ta cũng tổ chức nhiều cuộc vui, trong đó có đua ghe ngo, thả đèn nước, đèn trời.
Lễ Ok Om-bok thường diễn ra vào đêm rằm tháng 10 âm lịch, tại sân chùa, sân nhà, hoặc một khu đất trống nào đó để cho Mặt Trăng luôn tỏa sáng. Sau khi người già cúng xong, lũ trẻ được sắp hàng dọc, được người lớn đút thức cúng vào miệng, hết em này đến em khác. Như vậy, đứa trẻ đã nhận được lộc của thần Mặt Trăng.
Cũng cần nói thêm về tục thả đèn gió và đua ghe ngo được tổ chức trong Lễ Ok Om-bok. Có 2 loại đèn: vuông và tròn, nhưng đèn tròn phổ biến hơn. Trong đêm, hàng chục chiếc đèn bay lên cao, người ta tin rằng những chiếc đèn đã mang đi tai ương, rủi ro bất trắc để phum sóc yên bình.
Còn cuộc đua ghe Ngo chính là môn thể thao dân gian truyền thống của bà con Khmer Nam Bộ. Ghe Ngo là loại làm bằng gỗ, dài khoảng 10 mét hoặc dài hơn, thường thì được làm từ gỗ Sao. Đây là một loại ghe thiêng dành cho nghi lễ đua ghe trong lễ hội Ok Om Bok, đầu ghe gắn hai phù điêu hình mắt rắn, hai bên mạng và đầu ghe trạm trỗ đầu rồng, đầu lân, hay đầu phụng hoặc vẽ hoa văn truyền thống, mỗi chiếc có thể chứa được từ 20 đến 60 người bơi đứng hai bên. Đua ghe Ngo thường diễn ra ở các khu vực có đông đồng bào dân tộc Khmer sinh sống như Sóc Trăng, Trà Vinh…
Ngoài những lễ hội định kỳ hàng năm, người Khmer Nam bộ còn tổ chức nhiều lễ không định kỳ, đây là những lễ không quy định về thời gian, chẳng hạn như Lễ kiết giới Sâyma, lễ cưới, lễ tang… một số lễ không được tổ chức định kỳ thường gặp:
Lễ An vị tượng Phật (Bon Putthea Phi Sek)
Lễ an vị tượng Phật có nghĩa là tôn trí đức Phật vào một nơi cố định để hằng ngày các vị sư sãi, bà con đến để đốt nhang đọc kinh. Lễ được tổ chức trang trọng nhằm đem tượng Phật vào chùa thờ, nếu không làm lễ này thì tượng Phật không đủ quy cách và điều kiện để đặt tại chùa.
Lễ khánh thành Chính điện
Lễ khánh thành Chính điện còn gọi là Lễ Kiết giới Sâyma (Bon Seyma). Lễ chỉ diễn ra khi ở ngôi chùa Khmer vừa xây xong hoặc đại trùng tu ngôi chính điện. Lễ thường diễn ra trong 3 ngày, bà con Khmer đến rất đông để chúc mừng cho chùa và cầu phúc cho bản thân cùng gia đình, và họ tin rằng trong đời ai tham dự được 9 lần lễ Kiết giới Sâyma thì kiếp sau sẽ được làm người giàu sang danh giá.
Lễ Ngàn núi (Bon Phnôm Pôn)
Đây là nghi lễ làm phước với mục đích xin lỗi thú vật tha thứ cho con người, được tổ chức vào mùa hạ (khoảng tháng giêng đến tháng ba âm lịch kéo dài từ 2 đến 3 ngày dưới sự hướng dẫn của vị Achar hay sư sãi). Theo quan niệm trong dân gian, người Khmer cho rằng đối với mọi sinh vật họ đều có lỗi vì đã giết chúng để ăn thịt. Họ lo sợ khi con người qua đời sẽ bị các loài thú kéo nhau trả thù và linh hồn người chết phải xuống địa ngục, do đó, đồng bào trong phum sóc hàng năm thường tổ chức Bon Phnôm Pôn để tạ lỗi. Lễ này cũng tương tự như Lễ đắp núi cát trong dịp tết Chôl Chnăm Thmây nhưng về quy mô lớn hơn nhiều.
Lễ Chúc thọ (Bon Châm Rơn Preak Chôl)
Đây là lễ nhằm báo ơn, đáp nghĩa những người có công lao nuôi dưỡng, dạy dộ mình như ông bà cha mẹ, thầy cô giáo.
Lễ Dâng bông (Bôn Phka)
Đây có thể gọi là Lễ làm phước, vì khi người Khmer cần xây dựng các công trình như đường xá, trường học, chùa… thì họ tổ chức lễ này nhằm quyên góp tiền của để xây dựng, lễ thường tổ chức tại chùa do các vị sư sãi trong chùa chủ trì.
Lễ Cầu an (Bon Kâm San Srok)
Đây là lễ được người Khmer tổ chức sau mùa vụ với mục đích mừng thành quả lao động vất vả sau mấy tháng và cầu cho xóm làng vui khỏe, trúng mùa vụ sau. Lễ này do từng gia đình tổ chức hoặc nhiều nhà cùng tổ chức và thỉnh vị sư đến tụng kinh cầu phước.
Ngoài những lễ thường thấy đã trình bày, người Khmer Nam bộ còn nhiều lễ hội khác nữa được tổ chức trong năm, có những lễ nằm trong lễ chẳng hạn trong Lễ tết Chôl Chnăm Thmây có Lễ tắm Phật, Lễ cầu siêu cho những người đã khuất hay lễ đắp núi cát… Có một số lễ vẫn còn giữ được giá trị nguyên bản và có một số lễ không còn phổ biến nữa chẳng hạn lễ “cắt tóc để trả ơn mụ” giờ được thay thế bằng việc tổ chức đầy tháng cho bé hay lễ cưới của người Khmer hiện nay thì các nghi lễ thuần túy cũng có nhiều thay đổi do quá trình cộng cư với người Kinh, Hoa và các dân tộc khác và chịu ảnh hưởng của sự giao thoa văn hóa giữa các dân tộc.
Ý kiến bạn đọc (0)