Lễ hội chùa Láng vừa mang đậm giá trị lịch sử, vừa phảng phất sắc màu huyền thoại, gắn liền với cuộc đời Thiền sư Từ Đạo Hạnh, người được dân gian coi là Thánh, là Phật, là vua và là Tổ sư nghề múa rối cổ truyền.
“Nhớ ngày mồng 7 tháng Ba/ Trở về hội Láng, trở ra hội Thầy”.
Mồng 7 tháng Ba năm 2017 là ngày kỷ niệm tròn 900 năm ngày Thánh sư Từ Đạo Hạnh thoát xác ở hang Thánh Hóa – chùa Thầy (Sài Sơn, Quốc Oai, Hà Nội), để đầu thai thành vua Lý Thần Tông. Những ngày này, cùng với lễ hội chùa Thầy, thì người dân ở quanh chùa Láng (quận Đống Đa, Hà Nội) nô nức tụ về vui hội chùa Láng.
Tổng quan kiến trúc chùa Láng
Kiến trúc của chùa Láng, cổng ngoài cùng phía trước chùa chính là cửa Tam thiền, còn gọi là cửa Tam triều. Hai bên có 2 ông voi chầu phục. Bên trong chùa có lầu bát giác ở giữa sân chùa với mái chồng 2 tầng, 16 mái với những đầu đao cong vút uốn lượn thanh thoát.
Kiến trúc chính của chùa được xây dựng theo lối nội công ngoại quốc gồm đúng một trăm gian. Tiền đường cao, phía trên có lầu bốn mái cong.
Chùa có trên 60 bức hoành phi câu đối, 198 pho tượng Phật lớn nhỏ với niên đại tạo tác từ thế kỷ 17 đến thế kỷ 19. Ngoài ra chùa có 15 tấm bia đá, lầu treo chuông, nhà tổ, nhà khách.
“Theo tục truyền, con trai của vua Lý Thần Tông cho xây dựng chùa để thờ vua cha và tiền thân của cha là Thiền sư Từ Đạo Hạnh. Thiền sư Từ Đạo Hạnh mất năm 1117. Theo truyền thuyết người ta cho rằng ông được đầu thai vào làm con trai của Sùng Hiền Hầu được đặt tên là Dương Hoán, được bác ruột là vua Lý Nhân Tông nhận làm con nuôi. Dương Hoán được phong làm thái tử, sau đó kế vị trở thành vua Lý Thần Tông.
Lý Thần Tông là một ông vua anh minh, luôn quan tâm việc chính sự, trọng dụng hiền tài, đặt khoa hoành tử, đặt lệnh binh nông. Phía Bắc thì hòa Tống, phía Nam 2 lần đánh tan quân Chân Lạp xâm chiếm. Tương truyền sau khi lên ngôi, biết mình là hậu thân hóa thác của Từ Đạo Hạnh, ông đã cho xây chùa Nền (nay là Đản Cơ tự) để thờ cha mẹ là Từ Vinh và bà Tăng Thị Loan. Đồng thời vua Lý Thần Tông cho xây chùa Thưa để thờ chị là Từ Nương và xây đền vua Bà Vĩnh Giai để thờ nhũ mẫu.
Bên cạnh chùa Láng được coi là trung tâm của hệ thống di tích liên quan đến Thiền sư Từ Đạo Hạnh, trên địa bàn phường còn có nhiều di tích quan trọng khác. Đó là chùa Nền tương truyền chính là nền nhà của Từ Đạo Hạnh. Chùa Hoa Lăng (xưa còn gọi Ba Lăng) là nơi thờ phụ mẫu, chính là nơi bà Tăng Thị Loan từng đến tu, dựng xây chùa và qua đời, sau được vua Lý Thần Tông xuất tiền tôn tạo, tạc tượng phối thờ quan Đô sát Từ Vinh (cha), bà Tăng Thị Loan (mẹ) và chính Từ Đạo Hạnh”.
Trong những ngày diễn ra lễ hội còn có nhiều hoạt động được tổ chức như: thi thổi cơm, đập niêu, đi cầu kiều, thi cờ tướng, hội thơ, hội thư pháp, hát quan họ, chầu văn, cải lương, múa…
Năm nay 2023, sau 70 năm Lễ hội chùa Láng còn phục dựng lễ rước kiệu Thánh Từ về chùa Hoa Lăng nơi thờ Thánh Phụ và Thánh Mẫu với nghi thức “độ hà” rước kiệu lội qua sông mà không rước đi qua cầu (thể hiện rằng, con không đi trên đầu cha).
Hội Láng được tổ chức ra sao?
Tài liệu cũ ghi chép rằng: hội Láng không phải được tổ chức hàng năm mà cứ phải mươi, mười lăm năm nhất là vào những lúc mưa thuận gió hòa, những khi vận hội thanh bình, nhà nhà no ấm hội mới được mở.
Hội Láng hấp dẫn nhất là nghi thức rước kiệu với sự tham gia của 9 làng (nay là 7 phường thuộc quận Đống Đa và 2 phường thuộc quận Cầu Giấy). Trong đó, rước kiệu Đức Thánh Từ lên chùa Hoa Lăng thăm Thánh Phụ, Thánh Mẫu và diễn thuật lại tích Đức Thánh diệt ác, trừ gian trên sông Tô Lịch tại khu vực Quan Hoa.
Khi kiệu rước từ chùa Láng ra Cổng Cót, kiệu không đi trên Cầu mà lội qua sông Tô Lịch gọi là Độ Hà, dừng lại trên “Hòn Ngọc” để Hàng Đô chuyển tiếp sang bờ bên kia sông, có đội múa rồng xung quanh Hòn Ngọc. Để thực hiện cảnh này, bộ đô tuỳ nội phải có 18 trai đinh, phải là những người đang còn chịu tang, như có ý để tang cho Thánh phụ (Từ Vinh) sẽ rước kiệu từ chùa Láng đến cổng Cót, rồi độ hà sang sông, chuyển kiệu cho đô tỳ ngoại gồm 36 người, rước kiệu đi tiếp sang tận Dịch Vọng Hậu và lại rước trở về chùa Cả.
Sự độc đáo làm nên nét riêng của lễ hội là hình thức trình diễn đấu thần. Tới cửa chùa Thánh Tổ (thờ Đại Điên) đám rước dừng lại, pháo lệnh nổ vang, rồi tiếp đó hàng loạt pháo thăng thiên và pháo chuột được đốt phóng sang chùa Thánh Tổ, sang chỗ kiệu Đại Điên đang núp.
Lễ hội chùa Láng
Ngày nay, lễ hội chùa Láng được tổ chức hàng năm và chỉ diễn ra trong 3 ngày. Năm nay (2023), lễ hội diễn ra từ mồng 6 đến mồng 8 tháng Ba âm lịch. Từ tờ mờ, đại diện Đảng ủy, chính quyền và các đoàn thể của phường Láng thượng dâng lễ tại chùa Láng. Các sư thầy và các cụ vãi trong chùa làm lễ tụng kinh cúng Phật. Sau đó, các cụ ông làm lễ Mộc dục, giải phục tu hành (cởi bỏ áo cà-sa của tượng thiền sư Từ Đạo Hạnh) và mặc áo triều phục hoàng đế cho ngài.
Trước khi làm lễ Mộc dục (tắm tượng), có bài khấn “Giải y thất Phật cà-sa”. Kiệu Thánh được rước lên chùa Nền để ông thăm lại nơi chào đời, rồi lại rước Thánh xuống chùa Tam Huyền ở làng Mọc để thăm cha. Buổi tối, tượng ngài được rước trở về chùa Cả (tức chùa Láng) ngự tại nhà bát giác để Thánh xem mười cô gái xiêm y lộng lẫy hát múa. Buổi chiều tại chùa, lần lượt các tổ dân phố của phường Láng Thượng tiến hành tế lễ trước Tam bảo chùa Láng. Các phường lân cận biểu diễn các tiết mục văn nghệ. Buổi tối, các cụ ông làm lễ bao sái tượng Phật, Thánh và đồ thờ cúng, đồ tế.
“Di tích lịch sử chùa Láng có tên chữ là Chiêu Thiền tự, được xây dựng từ thời vua Lý Anh Tông (trị vì từ năm 1138 đến năm 1175), từng được coi là “Đệ nhất tùng lâm” trên vùng đất phía Tây kinh thành Thăng Long xưa.
Theo tấm bia dựng năm Thịnh Đức thứ 4 (1656), hiện còn tại chùa ghi: “Vì có điềm tốt nên gọi là Chiêu. Đây là nơi sinh của Thiền sư Đại thánh nên gọi là Thiền”. Do quy mô to lớn, vị thế của chùa nên được gọi là chùa Cả. Chùa Láng là danh lam thắng cảnh nổi tiếng của kinh thành Thăng Long xưa và Hà Nội ngày nay.
Văn bia Thịnh Đức miêu tả: “Thật là danh lam bậc nhất thế gian, không chùa nào sánh kịp, khí tốt phượng thành bên hữu tỏa khắp, dòng sông Tô Lịch bên tả lượn vòng. Nhị Hà nghìn dặm quanh kinh đô uốn khúc như rồng xanh lớp lớp chầu về…”.
