Thần tích về Cô Bé Bắc Nga không nhiều nhưng sự linh ứng của cô được nhân dân xứ Lạng và xa gần đều biết tới.
Sự tích Cô Bé Bắc Nga
Truyền thuyết kể rằng: Ngày xưa người và tiên sống cùng nhau, các tiên nữ thường ngao du xuống hạ giới, thấy vùng này nhiều hoa tươi cỏ lạ, cây cối mướt xanh cùng dòng sông Kỳ Cùng uốn lượn hữu tình khiến các nàng rất thích thú. Một nàng tiên trong số đó đã nói với dân làng rằng nơi đây cảnh đẹp, đất lành, nàng không muốn về thượng giới nữa. Từ đó nhân dân trong vùng họp nhau lại, góp công của xây dựng miếu thờ Tiên, mong Tiên nữ phù hộ dân làng cuộc sống bình yên hạnh phúc. Sau này cũng có nhiều tiền nhân, công thần văn sĩ ngưỡng mộ cảnh đẹp đã phát tâm, bỏ tiền trùng tu, tôn tạo miếu thờ Tiên, sau thành chùa thờ Tiên, rồi thờ Phật, gọi là Chùa Bắc Nga (Tiên Nga Tự).
Chùa Bắc Nga thờ Cô Bé Bắc Nga
Chùa Bắc Nga có tên chữ “Tiên nga phật tự” hay còn gọi là Chùa Tiên Nga (Tiên Nga Tự). Chùa thuộc địa phận thôn Bắc Nga, Xã Gia Cát, huyện Cao Lộc, tỉnh Lạng Sơn. Đây là lễ hội cầu tài cầu lộc, du xuân, nam nữ rủ lên đồi cao hát giao duyên với các làn điệu sli, lượn, được coi là nét đặc trưng cho hát trong lễ hội ở Lạng Sơn.
Chùa Bắc Nga nằm trên sườn đồi rộng thoai thoải ở vị trí sơn thủy hữu tình, lưng tựa núi, mặt hướng ra quốc lộ 4B và dòng sông Kỳ Cùng trong xanh uốn lượn tạo nên thế “rồng chầu hổ phục” theo thuyết phong thủy. Đây là một địa thế vô cùng đẹp theo thuyết phong thủy. Kiến trúc trong chùa bài trí đơn giản gồm tượng Phật, tượng ông Thiện ông Ác, một số tượng nhỏ trên ban thờ Tam Bảo cùng một số văn bia ghi lại nguồn gốc thành lập và quá trình công đức, trùng tu ngôi chùa. Tuy không thật sự bề thế và hoành tráng như nhiều ngôi chùa khác nhưng chùa Bắc Nga từ lâu đã nổi tiếng linh thiêng, thu hút rất nhiều du khách thập phương đến nguyện cầu.
Khánh tiệc Cô Bé Bắc Nga
Lễ hội chùa Bắc Nga được tổ chức vào ngày 15 tháng Giêng Âm lịch hàng năm, đây chính là ngày tiệc Cô Bé Bắc Nga.
Bản văn Cô Bé Bắc Nga
Ai đi xứ Lạng bao xa
Ai đi man ngược ai đi Bản Ngà
Hỏi đền cô bé Bắc Nga
Khí thiêng đúc tụ một tòa sơm lâm
Chợ Bản Ngà ngày phiên đông đúc
Người dân tọc Dao, Mèo gọi nhau
Người Tày người Thổ đua nhau
Người Nùng người Mán hẹn nhau quẩy hàng
Tiết tháng giêng ngày xuân mơn mởn
Rằm tháng giêng hội họp đông vui
Tìm về đến chùa Bắc Nga
Nghe danh cô bé anh linh hơn người
Nguyên xưa hầu mẫu Lộc Bình
Cửa rừng chốn đó cô thường vào ra
Mâu yêu cô bé nhất tòa
Ban cho trăm phép cứu người trần gian
Cô cứu người thoát cơn hoạn nạn
Lại cứu người khỏi ách tai ương
Trần gian ghi nhớ ơn người
Lập miếu cô bé sơm khuya phụng thờ
Miếu thờ cô am thanh cảnh vắng
Cây cổ thụ bên chùa Bắc Nga
Ngày ngày niệm phật di đà
Trăng thanh gió mát tiên cô đi về
Sông Lộc Bình dòng trong dòng đục
Tiếng chim hót líu lít líu lô
Suối khe sơn thủy hữu tình
Cô bé chơi thác Long Đầu, Khuôn Van
Sắm sửa hàng cô đi lễ phật
Lại băng rừng thăm thú động tiên
Cô chơi Nhất, Nhị, Tam Thanh
Đồng Đăng lễ mẫu cô đi Tà Lài
Đền Tà Lài bốn mùa mát mẻ
Lại qua miền hang Gió, hang Dơi
Trở về mát mẻ thảnh thơi
Hẹn dân trăm họ tháng giêng tìm về
Rằm tháng giêng về đền cô bé
Người dân tộc mở hội đông vui
Điệu Sli điệu Lượn dao duyên
Hẹn rằng ngày ấy thì về đền cô
