Thánh Mẫu Đầm Đa là tên thường gọi của Đức Quốc Mẫu Âu Cơ được nhân dân tôn kính phụng thờ trong đền Đầm Đa, là vị mẫu thần tổ tiên của người Việt, được ban sắc phong Quốc Mẫu và được phối thờ ở nhiều đền điện trong hệ thống thờ thần linh Tứ phủ, trong đó tiêu biểu là đền Mẫu Âu Cơ Đầm Đa thu hút hàng ngàn du khách tới hành hương dâng lễ hàng năm.
Truyền thuyết Mẫu Đầm Đa
Theo truyền thuyết xưa kể lại thì cháu ba đời của Đế Viên họ Thần Nông là Đế Minh nhân chuyến tuần du vùng núi Ngũ Lĩnh Đế Minh lấy con gái Vụ Tiên sinh ra Lộc Tục. Ngài là bậc thánh thông minh. Đế Minh yêu quý Lộc Tục cho nối ngôi, phong là Kinh Dương Vương ( 287-294 trước Công Nguyên) cho cai quản phương Nam. Lộc Tục lấy con gái Long Thần là Động Đình Quân sinh ra Lạc Long Quân, tức Sùng Lãm là người có đức độ tài hoa, văn võ song toàn, giúp dân trừ tà giết quỷ.
Trong chuyến tuần du ở Động Lăng Xương bên Sông Đà. Lạc Long Quân đã gặp Âu Cơ là con gái của Đế Lai nên hai người đã nên duyên vợ chồng rồi Âu Cơ đã sinh ra bọc trăm trứng nở 100 người con. Khi các con lớn lên, Lạc Long Quân đã nói với Âu Cơ: Ta là giống Rồng, nàng là giống Tiên, thuỷ hỏa khó hòa hợp, vì thế hai người đã chia 50 người con theo mẹ lên rừng, 50 người con theo cha xuống biển, trở thành tổ tiên của các tộc người, dòng họ Việt Nam ngày nay.
Sau khi chia ly, mẹ Âu Cơ đã cùng các con mở mang đất đai bờ cõi. Khai khẩn tới vùng nào, bà cũng dạy dân cách sinh sống hòa thuận ấm no, chỉ bảo nghề nghiệp lâu dài, phải triển sinh hoạt cộng đồng văn hóa khiến cho ai nấy đều biết ơn và tôn kính. Khi tạo dựng cơ nghiệp bền lâu muôn đời, mẹ Âu Cơ mới quay về trời.
Bà được ban sắc phong Quốc Mẫu và phối thờ ở nhiều đền điện Tứ phủ, tiêu biểu là đền Mẫu Âu Cơ Đầm Đa.
Xưa nay, tín ngưỡng thờ đạo Mẫu là một trong các hiện tượng văn hóa độc đáo, đặc sắc và nổi trội trong hệ thống tôn giáo, tín ngưỡng ở các làng quê của Việt Nam. Tín ngưỡng này xuất hiện từ hàng nghìn năm trước nhằm thể hiện tư duy, niềm khao khát về mặt tinh thần thờ Mẫu, người sinh thành, nuôi dưỡng, bảo lưu các thế hệ giống nòi; đồng thời, gắn liền với việc đề cao vai trò của người phụ nữ trong xã hội, luôn lấy nghề nông làm nền tảng kinh tế.
Tín ngưỡng thờ Mẫu có thể coi là một truyền thống đặc sắc, mang tính nhân văn tốt đẹp của người Việt Nam mà ít nơi nào trên thế giới có được. Trải qua hàng nghìn năm lịch sử hình thành và phát triển, trải bao thăng trầm theo những biến động của xã hội, đời sống tâm linh của người Việt Nam đã có nhiều đổi thay. Song tín ngưỡng thờ Mẫu vẫn tồn tại bền bỉ và có sức lan tỏa rộng khắp trong dân gian, làng xã Việt Nam.
Đền Mẫu Âu Cơ Đầm Đa ở đâu?
Đền Mẫu Âu Cơ Đầm Đa cùng với các chùa, hang động thuộc khu du lịch Mẫu Đầm Đa tọa lạc tại địa phận xã Phú Lão, huyện Lạc Thuỷ, tỉnh Hoà Bình. Nơi đây cách thành phố Hà Nội khoảng chừng 80km về phía Nam, cách trung tâm thành phố Hòa Bình khoảng 70km. Được ví như bức tranh thiên nhiên hùng vỹ và tuyệt đẹp mà ở đó lưu trữ những tín ngưỡng bản địa nguyên thủy thờ Mẫu. Khi tới đây, ta sẽ có cơ hội khám phá những giá trị nguyên sơ của những rừng cây, hang động gắn liền với dấu ấn sự tích Lạc Long Quân và Âu Cơ như động Tiên, động thạch nhũ, hang Hồ,…
Lễ hội Mẫu Đầm Đa
Lễ hội chùa Tiên – Đầm Đa thường kéo dài từ đầu tháng Giêng cho tới khoảng giữa tháng ba âm lịch. Đền Mẫu Đầm Đa là địa điểm thu hút khách đông nhất trong quần thể di tích Đầm Đa, sự linh thiêng huyền diệu của Mẫu Tổ Âu Cơ vẫn được lan truyền cho tới tận ngày nay, khiến du khách thập phương vẫn tìm về để cầu xin Quốc Mẫu ban cho mưa thuận gió hòa, quốc thái dân an, dân chúng ấm no, cuộc sống hạnh phúc.
Kinh nghiệm đi lễ Mẫu Đầm Đa
Lễ hội chùa Tiên – Đầm Đa thường kéo dài từ đầu tháng Giêng cho tới khoảng giữa tháng ba âm lịch.
Xung quanh khu danh thắng có nhiều nhà nghỉ bình dân.
Giá vé tham quan các đền chùa, hang động của Đầm Đa là 10.000 đồng/người/lượt.
Du khách có thể vừa đi bộ vừa ngắm cảnh trên con đường dẫn đến các đền chùa và hang động khác nhau, hoặc có thể tiết kiệm thời gian bằng cách đi xe ôm và xe điện.
Có thể thưởng thức các món ăn đặc sản của Hoà Bình như cơm lam, gà đồi, lợn cắp nách… Du khách nên hỏi kỹ giá trước khi ăn vì dịp lễ hội đầu năm, du khách đến Đầm Đa rất đông, các hàng quán quanh khu vực này thường tăng giá, theo kinh nghiệm của chúng tôi, du khách nên đặt ăn theo xuất (khoảng 100K/1 người là vừa).
Đầm Đa nằm khá gần khu danh thắng chùa Hương nên thuận tiện để thực hiện một chuyến đi nối liền giữa hai địa danh này.
Du khách giữ gìn vệ sinh chung của khu du lịch, không xả rác và đồ phế thải bừa bãi, tại các điểm tham quan đều có các thùng rác công cộng, du khách bỏ rác vào đúng nơi quy định.
Hàng trình khám phá Đầm Đa cũng rất thuận tiện, du khách bắt đầu dâng hương thăm quan Đền Trình rồi đền Mẫu, dòng suối Khốm, Động Mẫu Long (còn gọi là Động Mẫu Âu Cơ).
Từ động Mẫu Âu Cơ du khách có thể thăm quan quần thể theo các hướng bên phải là lối sang các động như: động Ông Hoàng Bảy, động Cô Chín, động Suối Vàng Suối Bạc tiếp đó đến động Ông Hoàng Mười, động Cung Tiên, động Ông Hoàng Bơ và Động Chùa Tiên. Bên trái Đền Mẫu du khách có thể thăm quan các động Bình An, động Thủy Tiên…
Đặc biệt du khách nên thăm quan động Tam Tòa Đức Thánh Mẫu (cửa Phật, cửa mẫu nơi có ba tòa động đẹp lung linh huyền ảo) nằm đối diện với đền Trình.
Tại đây, du khách sẽ thấy được vẻ đẹp toàn diện của danh thắng Đầm Đa, cùng toàn cảnh làng mạc Phú Lão dưới nắng chiều hoàng hôn mờ ảo.
Sau khi kết thúc cả một hành trình dài khám phá thú vị, du khách sẽ được thưởng thức những đặc sản “có một không hai” ở vùng đất này như cơm nếp xôi, cơm lam, ngô luộc, gà đồi.
Đường đi đến đền Mẫu Âu Cơ Đầm Đa
Nếu đi bằng phương tiện cá nhân, bạn có thể tham khảo hướng đi theo ĐCT Hà Nội – Ninh Bình/ ĐCT Pháp Vân – Cầu Giẽ/ CT01. Đến nút giao Đại Xuyên hướng về đường QL1A. Qua trạm thu phí Cầu Giẽ thì rẽ phải rồi nhập làn vào QL38B hướng về cầu Nhật Tựu. Tại vòng xuyên tiếp theo đi về hướng DT711, Đi qua Cầu Khả Phong nhập vào QL21A – Mẫu Đầm Đa;
Hoặc cách thứ 2 là quý khách đi theo hướng Hà Đông – Tế Tiêu. Đến Chi Nê đi khoảng 7km là tới biển chỉ dẫn tới Đầm Đa
Nếu đi bằng xe khách, quý khách đi chuyển từ bến xe Mỹ Đình bắt xe đi Lạc Thủy, Hòa Bình.
Bản văn Mẫu Đầm Đa
Con đi tìm mẹ tìm cha,
Mà con chưa biết Đầm Đa mà tìm.
Có mẹ dẫn lối chỉ đường,
Nên con tìm được quê hương đây rồi.
Lòng con xao xuyến ngậm ngùi
Vì thấy mẹ ngự bao đời đến nay.
Đơn sơ tranh lá thế này,
Con vô tình quá tội này lớn sao.
Mẹ ơi nước mắt con trào,
Xót thương ân hận hoà vào lẫn nhau.
Con biết mẹ chẳng giận đâu,
Nước mắt mẹ chảy sông sâu suối nguồn.
Mẹ thương tất cả các con,
Đứa ở bên mẹ đứa còn theo cha.
Lạc Thuỷ, Phú Lão là nhà,
Các con của mẹ gần xa tìm về.
Sẽ không còn cảnh chia ly,
Cha xuôi mẹ ngược con thì muôn phương.
Lòng thành con thắp tuần hương,
Mừng con của mẹ biết đường về đây.
Ăn quả nhớ người chồng cây,
Ly lai tài tịnh kính dâng lên người.
Xây đền thờ mẹ mẹ ơi,
Để cho con cháu đời đời được bình an.
Hôm nay con cháu thảo hiền,
Xây đền mẹ ngự lập đền nguy nga.
Ngôi đền Mẫu mẹ Đầm Đa,
Có con suối nhỏ vắt qua trước đền.
Nước suối chảy rì rầm róc rách,
Cá lượn mình luồn lách dưới khe.
Đền thờ cây mọc xum xuê,
Lối lên Phú Lão lối về Động tiên.
Ngày lành mồng bốn tháng giêng,
Chúng con rước mẹ về đền thảnh thơi.
Ngôi cao chính vị mẹ ơi,
Đèn trời đuốc biển soi đường con đi.
Về đền mẹ ngự một khi,
Chúng con có mẹ con thì chẳng lo.
Từ nay có mẹ có cha,
Như cá có nước như sông có nguồn.
Bao sông nhỏ đổ về biển lớn
Bốn phương trời tụ hợp về đây
Bao năm bao tháng bao ngày
Hôm nay đã có một ngày đoàn viên.
Sập tre giường trúc dâng lên,
Long xà hổ phục đôi bên chầu vào.
Đền mẹ còn mang di tích,
Sắc tặng phong thượng đẳng tối linh.
Ngàn thu hương khói phụng thờ,
Dấu thiêng còn để ngàn năm lưu truyền.
Đền thờ mẫu mẹ thần tiên,
Phù hộ cho các đệ tử viên niên thọ trường.
Bấy lâu con những ước ao,
Chúng con xa mẹ đã bao tháng ngày.
Bây giờ con đã về đây,
Xa xôi cách trở mấy ngày cũng đi.
Con về cửa mẹ một khi,
Thiếu thốn thứ gì xin mẹ ban cho.
Hay là quản ngại núi non,
Xa xôi rừng núi con còn ngại chi.
Nếu con thiếu thốn thứ gì,
Con về xin mẹ mẹ thì cho ngay.
Cho con không phải trao tay,
Cho con mạnh khoẻ hàng ngày làm ra.
Của Phật vô số hằng hà,
Tiền thì như bể của là như non.
Mẹ nào mà chẳng thương con,
Con về xin mẹ mẹ còn tiếc chi.
Cho con đủ ăn đủ tiêu,
Buổi sớm buổi chiều con được thảnh thơi.
Quyết tâm tin tưởng Phật trời,
Thế nào cũng được thảnh thơi an nhàn.
Trong nhà đầy đủ trăm phần,
Hoa đào còn đợi mùa xuân còn chờ.
Trên đầu tóc bạc như tơ,
Sống lâu trường thọ còn chờ bình an.
Làm ra tay bạc tay tiền,
Cung là số bẩm thiên nhiên tự trời.
Trong nhà được chữ an vui,
Ai ai cũng mến những người thuỷ chung.
Trên đầu tóc bạc như tơ,
Sống lâu trường thọ con mong cháu trời.
Cho con làm ít được nhiều,
Cũng như hạt giống để gieo trưởng thành.
Cây cao cành tốt lá xanh
Hoa sai kết quả nở thành gốc môn
Cho con lại có trí khôn
Cứ làm việc phúc chẳng còn ngại chi.
Cứ làm việc phúc thiệt thì,
Cũng như đường nọ càng đi càng dài.
Con đi tìm mẹ mẹ thì mong con,
Xa xôi rừng núi rừng sim.
Lòng con tin tưởng con tìm tới nơi,
Lòng con tin tưởng Phật trời.
Trèo non lội suối qua đèo tới đây,
Xa xôi rừng núi thế này.
Trông lên những núi cùng mây mịt mù,
Bước chân vào tới cửa chùa.
Luồn qua võng mẹ vào chùa thảnh thơi,
Có rồng lượn khúc chơi bời,
Thuốc tiên đầy đó đợi người thuỷ chung.
Đường đi chớ ngại xa gần,
Con nào mà chẳng muốn gần mẹ cha.
Con muốn tìm mẹ tìm cha,
Thì con về tới Đầm Đa mà tìm.
Mẹ ở rừng núi rừng sim,
Những tre cùng trúc con tìm tới nơi.
Tới nơi cửa Phật cửa trời,
Cửa vua cửa mẫu khác nào bồng loan.
Rủ nhau tới cửa Đầm Đa,
Vui vầy tiệc ngọc bàn loan vui vầy.
Mấy khi họp mặt tới đây,
Khi về để tấm lòng này nhớ thương.
Mấy khi họp mặt vui chung,
Ngao du cho thoả tấm lòng ước ao.
Rủ nhau uống nước giếng đào,
Vừa trong vừa mát khác nào thuốc tiên.
Thuốc này uống không mất tiền,
Thuốc này thì bởi từ miền Đầm Đa.
Thuốc này của mẹ của cha,
Thuốc này là của Phật bà Quan Âm.
Dù con có lỗi có lầm,
Đã có đức Phật quan âm độ trì.
Thuốc này của đức từ bi,
Ai có bệnh gì uống vào khỏi ngay.
Thuốc thì hàng trăm mô đầy,
Bệnh gì cũng uống khỏi ngay tức thì.
Xa xôi chớ ngại đường đi,
Đã có đức Phật độ trì chứng minh.
Thuốc này lấy ở thiên đình,
Hoá ra từ thủa bẩm sinh có người.
Uống vào mát mẻ thảnh thơi,
Cho con sống ở trên đời trăm năm.
Để con mùng một hôm rằm,
Con tin tưởng Phật con năng lên chùa.
Đầm Đa cúng lễ bốn mùa,
Thiếu gì tình cảnh tìm chùa mà xin.
Bản văn Quốc Mẫu Âu Cơ
Đệ tử dâng quả thực nhang đăng
Cúi xin Quốc Mẫu giáng trần hiển linh.
Hồng Bàng thuở Văn Minh dã sử
Bốn nghìn năm rạng rỡ bản hùng ca.
Đế Lai vua ở phương xa
Có cô con gái đặt là Âu Cơ.
Đế Lai vốn ước mơ hoài bão
Thăm phương Nam nung nấu ngày đêm
Rồi vua cũng được thỏa niềm
Mang theo gia đạo về miền Nam Bang.
Âu Cơ vốn dung nhan xinh đẹp
Người hiền lành tính nết thảo ngay
Nữ công gia chánh kiệm tài
Ngẫm về con gái Đế Lai rất mừng.
Giao việc nhà cho con trông giữ
Đi săn rừng làm thú tiêu dao
Non sông Xích Quỷ đẹp sao
Gia tài cơ nghiệp vua trao gái hiền.
Nước Nam Hải thiên nhiên khéo tạc
Có rừng vàng biển bạc đất phì nhiêu.
Lạc Long Quân, đấng anh hào
Vốn người thủy phủ cung đao gồm tài.
Chém Ngư Tinh ra oai dũng lược
Giết Hồ Tinh làm phúc cứu sinh
Trên rừng còn có Mộc Tinh
Ngài dùng mọi phép gia hình trừ yêu.
Thấy dân còn trăm điều lam lũ
Ngài dạy dân tết cỏ để nằm
Vỏ cây khéo để che thân
Làm nhà, trồng lúa thêm phần ấm no.
Dạy dân biết nhỏ to đoàn kết
Đạo gia đình thắm thiết yêu thương
Tránh thù kết bạn muôn phương
Sơn khê, cẩm tú mọi đường hiếu sinh.
Nay Giặc dã mang binh xâm phạm
Ngài trở về cứu nạn cho dân
Âu Cơ thấy được Long Quân
Khôi ngô, tuấn tú, muôn phần xốn xang.
Vượt muôn thử thách gian nan
Kết duyên chồng vợ vẻ vang giống nòi.
Ánh trăng vằng vặc giữa trời
Sinh ra trăm trứng hóa thời trăm trai.
Thành dân Bách Việt anh tài
Mở mang bờ cõi hình hài nước Nam.
Vẻ vang con cháu Hồng Bàng
Có người Quốc Mẫu đoan trang thục hiền.
Mẫu dạy dân nhường dưới kính trên
Dạy dân chăm chỉ chuyên cần thảo ngay.
Dạy dân gắng sức đua tài
Dạy dân già trẻ gái trai thuận hòa.
Mẫu ngự về muông thú reo ca
Cây thêm tươi tốt nở hoa lạ thường.
Mẫu về ngự đất Hiền Lương
Ngắm nhìn phong cảnh mọi đường Mẫu khen.
Mẫu thương cho khắp bản đền
Mẫu thương già trẻ dưới trên trong ngoài.
Mẫu dạo chơi nước Nhược non Đoài
Đức từ mẫn huệ muôn loài kính yêu.
