Trước kia làng Phú Diễn là một trong bốn thôn của xã Phú Diễn, thuộc huyện Từ Liêm, Hà Nội. Xã vốn làm nghề nông và có truyền thống khoa bảng; sang thiên niên kỷ thứ ba thì đô thị hóa gần hết, nhà cửa san sát, dân số mỗi làng lên tới mấy vạn người. Năm 2013 xã tách ra hai phường Phú Diễn và Phúc Diễn, cùng thuộc quận Bắc Từ Liêm mới thành lập.
Đình Phú Diễn thờ ai?
Đình làng Phú Diễn thờ thành hoàng là vị tướng Đào Trường tức thần Bạch Hạc Tam Giang, tương truyền có công trạng lớn vào thời Hùng Vương. Ngài được vua phong làm Thổ lệnh quốc thống đại vương, trấn giữ kinh thành Bạch Hạc, nhậm chức Quốc trưởng lệnh đô, tước Lạc long hầu đại tướng quân.
Thần phả trong đình ghi rằng lúc sinh thời Đào Trường từng chỉ huy đội thủy quân đánh tan giặc ngoại xâm và dẹp loạn ở vùng Hồng Châu (Hải Dương). Sau khi ngài hóa (ngày húy giỗ: 3-3 âm lịch), vua phong là Thượng đẳng phúc thần và cho phép 172 làng lập đền thờ, Phú Diễn là một trong những nơi như thế.
Kiến trúc đình Phú Diễn
Đình Phú Diễn xây theo hình chữ “Công”, bao gồm đại đình, ống muống và hậu cung. Gần đây đình đã được đại trùng tu khang trang và vẫn giữ gần như nguyên nếp cũ. Đại đình có 5 gian cửa bức bàn; ống muống sâu 2 gian và hậu cung rộng 3 gian. Các mảng trang trí thường được chạm, vẽ hình tứ linh, tứ quý, hoạt cảnh ca múa v.v. mang phong cách nghệ thuật kiến trúc của thế kỷ 18.
Cổng đình gồm 4 trụ biểu mở ra hướng Đông-Bắc. Đại đình mặt quay hướng Tây-Bắc về phía cánh đồng và dòng Thư Khê cũ. Bên trái sân trước là một nhà khách 5 gian nhỏ. Khu bếp ở liền nhà khách, nhìn vào đầu hồi đại đình. Đầu năm 2012 có xây thêm Văn chỉ ở cuối sân sau, gồm 3 gian rộng với cửa bức bàn 4 cánh. Cạnh Văn chỉ là nhà bia với 9 tấm bia đá nhỏ. Hai bên sân lại có tả, hữu mạc; mỗi nhà dài tới 7 gian, cũng lắp cửa bức bàn.
Trong đình Phú Diễn hiện còn lưu giữ nhiều di vật quý như long ngai, bài vị, hương án, sập, kiệu, hạc, mâm đồng, sắc phong, thần phả, bia đá. Các hoành phi, câu đối, cửa võng đều sơn son thiếp vàng lộng lẫy. Ngoài vườn lại có cổ thụ được xếp hạng “Cây di sản”.
Ngày 10 tháng 3 năm 1994 đình Phú Diễn đã được Bộ Văn hóa và Thông tin xếp hạng là Di tích Kiến trúc Nghệ thuật quốc gia.
Lễ hội đình Phú Diễn
Lễ hội đình Phú Diễn được tổ chức hàng năm vào hai ngày 14 và 15 tháng 3 âm lịch, chính hội nhằm đúng giữa rằm.
Trước đó vài hôm, người dân trong thôn đã treo đèn kết hoa từ cổng nhà cho đến đường làng ngõ xóm. Mở đầu là một cuộc rước kiệu linh đình đi qua chùa Bụt Mọc đến giếng cổ để lấy nước mang về cúng ở đình. Đoàn rước cũng đến thắp hương tại Đài tưởng niệm liệt sĩ của làng.
