Xung quanh khu vực thành phố Tuyên Quang này còn có đền Cô Bé Mỏ Than và đền Cô Bé Cây xanh. Cô Bé Minh Lương có thể được coi chính là Cô Bé Thượng Ngàn.
Sự tích Cô Bé Minh Lương
Truyền thuyết kể lại rằng: Ở nước ta vào thế kỷ 15 thời nhà Trần, tại tổng Minh Lương, thuộc xã Lang Quán ngày nay có hai vợ chồng, ông chồng người Dao và bà vợ người Mường tuổi đã cao mà chưa có con, ngày ngày hai ông bà ra ngòi Lịch làm công việc xúc tôm tép sống lần hồi. Một hôm, ông chồng ở nhà, chỉ có bà vợ đi xúc tép như mọi ngày, nhưng xúc mãi không được con nào mà chỉ được hai quả trứng lạ. Bà vợ cố gắng xuống hạ nguồn rồi lên tận thượng nguồn ngòi Lịch xúc vẫn chỉ được hai quả trứng ấy nên bà đành mang về thả vào chum nước dưới cầu thang. Một thời gian sau, bà vợ mang thai và sinh ra một cô bé bụ bẫm, đặt tên là Minh Lương. Cùng lúc đó, hai quả trứng thả trong chum nước dưới cầu thang đã lâu nở ra thành hai con rắn. Hai con rắn và cô bé Minh Lương cùng nhau lớn lên và quấn quýt làm bạn với nhau.
Một buổi chiều, hai ông bà đi làm về và nhìn thấy hai con rắn đã quấn chết cô bé. Sẵn con dao rựa đeo bên hông, ông chồng tức giận rút dao vừa chém, vừa nói “Mày hại con tao à”. Hai con rắn sợ quá bỏ chạy, một con chậm hơn nên đã bị chém đứt đuôi. Ông vừa đuổi hai con rắn vừa nói: “Cụt đi hang Mang, Khoang đi hang Đồng”. Ông bà xót thương cô bé, không nỡ chôn nên đã đặt cô nằm ở trên sàn, đến sáng đã thấy mối đùn lên đắp thành mộ cho cô bé. Dân làng thấy vậy đều cho rằng cô bé đã linh hoá nên mau chóng lập miếu thờ. Thời kỳ giặc Cờ Đen đến, Cô Bé Minh Lương đã hiển linh giúp quan quân triều đình thoát khỏi rừng rậm, sau đó giúp sức cùng nhân dân dẹp sạch giặc Cờ Den. Sau đó Cô Bé còn hiển linh bốc thuốc, giúp dân chữa bệnh thoát khỏi những cơn hiểm nghèo.
Đền thờ Cô Bé Minh Lương
Đền Cô Bé Minh Lương nằm tại địa phận xã Lăng Quán, huyện Yên Sơn, tỉnh Tuyên Quang. Ngôi đền cách thành phố Tuyên Quang khoảng 11 km theo hướng Tuyên Quang đi Hà Giang.
Nơi đền Cô Minh Lương tọa lạc được bao bọc ba phía bằng hai con suối thơ mộng là Suối Lịch và suối Cơi. Ngôi đền còn có một cây thiên tuế nay đã đến hơn 500 tuổi. Dân xung quanh không ai dám phạm úy dựng nhà cửa nên có thơ rằng:
“Đền Cô riêng một quả đồi
Gió lùa hiu hắt mây trôi lững lờ”…
Đền Cô Bé Minh Lương nằm tại khu vực làng bản của người Dao, người Tày vô cùng mến khách. Trải qua nhiều lần trùng tu và tôn tạo, đền Cô Bé Minh Lương nay đã khang trang và bề thế hơn, gồm các ban thờ Cô bé, thờ Phật, thờ Đức Thánh Trần. Sân đền gồm hệ thống các lầu Cô, lầu Cậu, Quan Sơn Thần, chân nhang bản mệnh, Mẫu Cửu Thiên, cạnh đền có hai gian nhà để phục vụ mua sắm lễ. Xung quanh đền được bao bọc bởi rất nhiều cây xanh và hai dòng suối.
Ngay trước cửa đền có 2 cây thiên tuế, một cây đực và một cây cái, điều đặc biệt là cây cái mọc lên 8 nhánh và có nhánh phụ trông giống hệt bàn tay vái thiên. Một lần, các bô lão ở làng hoa Ngọc Hà (Hà Nội) lên thăm đền đã xác định tuổi thọ cây đã có trên khoảng 500 năm và khẳng định đây là cây thiên tuế độc nhất vô nhị. Dân làng xung quanh không ai dám dựng nhà cửa xung quanh gò đồi.
Ngày lễ đền Cô Bé Minh Lương
Lễ chính đền vào các ngày mùng 10 tháng Giêng; mùng 4 tháng 4, 24 tháng 6; mùng 10 tháng Chạp âm lịch hàng năm.
Giá hầu đồng Cô Bé Minh Lương
Đi lễ Cô Bé Minh Lương nên cầu gì ?
Khi đi lễ đền thờ Cô Bé, du khách nên chú ý phải thật thành tâm thì mới được Cô chứng giám và phù hộ độ trì. Nếu không thành tâm, thành kính, chẳng những lời cầu khẩn của bạn không thành hiện thực mà còn bị Cô phạt cho gặp nhiều xui xẻo, tai họa.
Đi lễ đền Cô trước tiên nên cầu sức khỏe và sự bình an, sau rồi mới cầu đến công danh sự nghiệp và tài lộc.
Khi dâng lễ, du khách nên đặc biệt chú ý tới cách ăn mặc, nói năng và cử chỉ hành vi của bản thân trong đền. Không được ăn mặc hở hang, nói năng tục tĩu và có những hành vi thô lỗ trong đền thờ Cô.
Tuyệt đối không được có những ý nghĩ bất chính hay hành vi cướp của, lừa đảo hay trộm cắp trong đền thờ Cô.
Bản văn Cô Bé Minh Lương
Minh nhật nguyệt soi đường chính đạo
Lương càn khôn xét kẻ ngay gian
Nhớ xưa Lăng Quán – Tuyên Quang
Minh Lương lại có Cô Ngàn Tiên Y
Diệu thánh dược thần kì đẩu số
Đóa phù dung vừa độ tốt tươi
Nên trang sắc nước hương trời
Đã trong hiếu kính, lại ngoài cần chuyên
Đôi thung huyên ngày thường nâng giấc
Ví so bằng vàng ngọc nết na
Tảo tần nội trợ tề gia
Lên non hái thuốc về nhà luyện đan
Bầu thánh dược tiên hoàn cứu thế
Đất Tuyên Quang già trẻ đội ơn
Công Người như núi như non
Trọn đời giữ tấm lòng son vì đời
Ai hay nhẽ sao dời vật đổi
Lánh bụi hồng về cõi hư không
Đồi cao còn dấu tiên dung
Nhân dân kỷ niệm nhớ công lập đền
Tiên Cô Bé trấn miền Bắc Địa
Xã Minh Lương hòa khí xuân phong
Núi Dùm điệp điệp trùng trùng
Suối trong uốn khúc đồi thông rườm rà
Đêm thanh vắng hiện ra bẻ lái
Mảng nứa xanh vượt suối tay chèo
Sông Lô nước chảy lưng đèo
Mảng Cô xuôi ngược sớm chiều lênh đênh
Kim quy tướng hiện hình chầu phục
Cá bạc vàng suối ngọc long lanh
Minh Lương cảnh trí hữu tình
Tiên Cô bẻ lái lênh đênh trước đền
Mảng chở khách hữu duyên hữu phúc
Mảng chở người trong lúc gian nan
Mảng Cô chở thuốc trên ngàn
Mảng Cô cứu kẻ cơ hàn tai ương
Mảng chở khách lên đường chính đạo
Mảng chở người cảm mạo phong sương
Rau măng, cháo bẹ, cơm lam
Độ người phá núi, khai mương, bắc cầu
Vai nặng trĩu gánh bầu tiên dược
Túi Hoa Đà, Biển Thước linh đan
Thảnh thơi gió núi mây ngàn
Minh Lương chính trực, cương thường, hiếu trung
Giận những kẻ thoát vòng bội nghĩa
Giận những loài tà quỷ yêu ma
Thương người hiếu kính mẹ cha
Thương người vì nước, vì nhà, vì dân
Niềm son sắt kiệm cần liêm chính
Điểm tô cho nước Việt dài lâu
Lời Cô ghi nhớ làm đầu
Nhớ lời mà sửa cho nhau tốt lành
Tiên Cô Bé anh linh giáng thế
Nhớ lời Cô đuốc tuệ sáng soi
Dù cho vận đổi sao dời
Lời Cô vẫn tỏ muôn đời chẳng phai
Gương Cô để cho đời soi mãi
Chữ “Minh Lương” chói lọi trời đông
Cô về trắc giáng đền trung
Khuông trì đệ tử tăng long thọ trường.
