Danh mục các thần quan trọng theo từng lớp văn hóa và nghi thức thờ cúng

14/11/2022 11:00 595

Nội dung bài viết

Việt cổ
Nho giáo
Bà La Môn giáo được Việt hóa
Đạo giáo
Phật giáo
Các nhân thần người Việt hoặc có công với người Việt
Chăm pa & Chân Lạp
Người Minh Hương lưu vong

Lớp văn hóa	STT	Tên thần/nhóm thần	Nghi thức đặc trưng	Khu vực thờ chính
Việt cổ	1	Lạc Long Quân & Âu Cơ	Tế lễ nhân dịp giỗ tổ	Tuyên Quang, Vĩnh Phúc, Phú ThọBan thờ Âu Cơ trong một số đền thờ Mẫu hoặc Đạo giáo
	2	Tản Viên Sơn Thánh + Cao Sơn Đại Vương + Qúy Minh Đại Vương	Diễn xướng và rước trong các dịp lễ hội liên quan	Khu vực núi Ba Vì, Thanh Sơn (Phú Thọ), miền núi phía Đông Bắc, Thanh Hóa & Nghệ An
	3	Bà chúa Kho	Cúng tế cầu tài lộcNhập đồng	Hà Nội, Bắc Ninh, Bắc Giang
	4	Phù Đổng Thiên Vương	Diễn xướng và rước trong các dịp lễ hội liên quan	Sóc Sơn (Hà Nội), Bắc Giang
	5	Thánh Tam Giang (Trương Hống & Trương Hát)	Diễn xướng và rước trong các dịp lễ hội liên quan	Bắc Ninh
	6	Các thần & vong hồn trong đạo Mẫu	Nhập đồng	Đồng bằng & Trung du thuộc Bắc Bộ và Bắc Trung Bộ (Đặc biệt ở Thanh Hóa, Nam Định, Hòa Bình, Tuyên Quang, Vĩnh Phúc)
	7	Thần Đồng Cổ	Hội thề mang nhiều màu sắc Nho giáo	Thụy Khuê (Hà Nội), Yên Đinh (Thanh Hóa)
	8	Chử Đồng Tử	Đã được Phật giáo hóa & Đạo giáo hóa	Hưng Yên
	9	Thần Xương Cuồng (mộc tinh hoặc thần hổ)	Hiến tế người	Đã bị loại bỏ từ 1800Chỉ còn lưu trong truyền thuyết, lối nói
	10	Thần rắn (Ông Cụt, thủy thần…)	Cúng tế xin tài lộc	Khắp cả nước
	11	Các thần cây	Cúng tế xin tài lộc hoặc tránh bị phạt	Khắp cả nước
Nho giáo	1	Khổng Tử, Chu Công, Chu Văn An, Nguyễn Trãi… & nhiều vị Nho thần người Việt khác	Tế lễ tầm cỡ quốc giaCầu xin đỗ đạt	Văn Miếu, Văn Từ, Văn Chỉ
	2	Nam Giao Học Tổ Sĩ Nhiếp	Tế lễ tầm cỡ quốc gia (thời phong kiến)Đến nay chỉ còn lễ dâng hương tại đền	Thuận Thành (Bắc Ninh)
	3	Xã Thần (đất) & Tắc Thần (nông)	Tế lễ tầm cỡ quốc gia (thời phong kiến)Đến nay chỉ còn lễ dâng hương	Đàn Xã Tắc tại kinh đô của các triều đại cũ
	4	Thờ Hoàng Thiên	Tế lễ tầm cỡ quốc gia (thời phong kiến)Đến nay chỉ còn lễ dâng hương	Đàn Xã Tắc tại kinh đô của các triều đại cũ
	5	Hoàng tộc của các triều đai phong kiến Việt nam	Dâng hương	Các lăng miếu ở miền Bắc và miền Trung
	6	Các danh tướng của triều đình phong kiến Việt Nam	Lễ rước & diễn xướng	Khắp cả nước
Bà La Môn giáo được Việt hóa	1	Man Nương & Tứ pháp	Nghi lễ rước tượng cầu xin mùa màng bội thu	Bắc Ninh, Thường Tín (Hà Tây), Hưng Yên
	2	Đế Thích (được Hán hóa thành vị vua cờ, sau đó là Đạo giáo hóa)	Ngoài nghi lễ rước thì còn có các hội chơi cờ người, hoặc thi cờ	Đồng bằng Bắc Bộ
Đạo giáo	1	Chân Võ Tinh Quân hoặc Huyền Thiên Trấn Võ	Thờ cúng theo nghi thức Đạo giáo	Khu vực phía Bắc thành Thăng Long xưa, Bắc Ninh
	2	Tam Thanh	Thờ cúng theo nghi thức Đạo giáo	Trung du và đồng bằng Bắc Bộ
	3	Ngọc Hoàng	Thờ cúng theo nghi thức Đạo giáoĐược tích hợp với tín ngưỡng thờ vua Trời của người Mường – Thái. Được thờ trong một số đền thờ của đạo Mẫu	Khu vực người Tàu ở Hội An, Huế & Sài GònCác đền thờ đạo Mẫu ở miền Bắc
	4	Cửu Thiên Huyền Nữ	Được đồng nhất với Mẫu Cửu Trùng Thiên trong đạo Mẫu, nhưng không giáng đồng	Thờ trong các ban thờ Mẫu Cửu Trùng Thiên trong đạo Mẫu
	5	Các đạo sĩ như Yên Kỳ Sinh, ông Tu Nưa, Cao Biền…	Đặt ban thờ trong các địa điểm thiêng	Được thờ tại nơi họ tu hành
	6	Thần chính khí của các vùng như Long Đỗ, sông Tô Lịch, Hà bá sông Hồng…	Lễ rước	Đặt ở vị trí phong thủy đẹp của địa phương
	7	Thần Tài, Táo quân, Thổ công	Thờ cúng để cầu xin tài lộc, no ấmViệc thờ Táo quân được tích hợp với tục thờ ông đầu rau của người Mường	Ban thờ ở góc nhà hoặc trong các miếu
	8	Thần giữ của (liên quan đến hiến tế trinh nữ ở các mộ chôn nhiều minh khí), đã được chuyển thành thờ các cô.	Thờ cúng để cầu xin tài lộc hoặc vì sợ bị phạt	Miếu
	9	Thần Nông	Cúng tế cầu mùa màng (đến nay chỉ thắp hương)	Ban thờ nhỏ, miếu nhỏ trong một số đền
Phật giáo	1	Quán Thế Âm Bồ Tát (dưới nhiều cách thức tạo hình)	Cúng tế để cầu xin cứu độ	Có trong tất cả các chùa Phật giáo
	2	Tam Thế Phật	Cúng tế để cầu xin cứu độ	Có trong tất cả các chùa Phật giáo
	3	Địa Tạng Vương	Cầu siêu cho các vong hồn	Đặc biệt có vai trò quan trọng trong các chùa địa phương hoặc các nơi gần nghĩa địa, nhiều người chết oan
	4	Thập Điện Diêm Vương (đã được Đạo giáo hóa)	Cúng tế để cầu xin cứu độ	Có trong hầu hết các chùa
	5	Tam Tổ Trúc Lâm	Cúng tế để cầu xin cứu độ và tưởng nhớ	Có trong các chùa theo Thiền tông hoặc các Thiền viện Phật giáo
	6	Bát Bộ Kim Cương (hộ pháp)	Thắp hương để vào chùa	Có trong tất cả các chùa Phật giáo
	7	Đức Chúa Ông (vị thần giàu có hộ pháp).Nguyên bản là Cấp Cô Độc, sau đó được đồng nhất với những người có công bỏ tiền xây chùa.	Cúng tế xin phò trợ về tài chính	Có trong tất cả các chùa Phật giáo
	8	Từ Đạo Hạnh & Nguyễn Minh Không	Cúng tế & tưởng nhớ	Sài Sơn & đền Lý Quốc Sư (Hà Nội), Ninh Bình
	9	Di Lặc (tạo hình Bố Đại hòa thượng), Tế Công	Cúng tế & cầu xin tài lộc	Có trong nhiều chùaTrang trí tại nhiều gia đình để xin tài lộc
Các nhân thần người Việt hoặc có công với người Việt	1	Hai Bà Trưng & các tướng trong cuộc khởi nghĩa	Lễ rước & diễn xướngNhập đồng (trong một số trường hợp)	Trung du và đồng bằng Bắc bộ
	2	Lữ Gia	Lễ rước	Hưng Yên, Nam Định
	3	An Dương Vương & Mị Châu	Lễ rước	Đông Anh, Ven biển Thanh Hóa, Nghệ An
	4	Tứ vị thánh nương (linh hồn chết oan)	Cúng tế để cầu xin tài lộcNhập đồng	Ven biển miền Bắc và Bắc Trung bộ
	5	Lý Phục Man & các tướng theo Lý Nam Đế, Triệu Quang Phục	Lễ rước & diễn xướng	Hà Nội, Bắc Ninh, Hưng Yên
	6	Linh Lang Đại Vương	Lễ rước	Hà Nội, Hải Phòng
	7	Đức thánh Trần & Ban Trần Triều	Cúng tế để cầu xin tài lộc, phù trợ, trừ tàNhập đồng	Bắc bộ, đặc biệt là khu vực ven biển như Quảng Ninh, Hải Phòng, Nam Định
	8	Đông Hải Đại Vương Đoàn Thượng	Cúng tế để tưởng nhớLễ rước	Hà Nội, Hưng Yên, Hải Dương, Hải Phòng
	9	Các vị tướng trấn thủ, khai phá các khu vực	Lễ rước & diễn xướng	Khắp cả nước
	10	Các tổ nghề	Cúng tế để tưởng nhớLễ rước	Khắp cả nước
Chăm pa & Chân Lạp	1	Mỵ Ê	Cúng tế và tưởng nhớ	Hà Nội, Hà Nam,
	2	Thiên Y A Na hay gọi làThánh Mẫu Chúa Ngọc	Gắn liền với nghi lễ phồn thực của người ChămBan đầu là tượng khỏa thân	Nam Bộ và Nam Trung Bộ
	3	Bà chúa Xứ (thực ra là tượng nam thần Khmer)	Lễ vía bàNhập đồng	Đồng bằng sông Cửu Long
	4	Hậu Thổ phu nhân, đã được Đạo giáo hóa	Lễ rước & cúng tế cầu tài lộc	Hà Nội
	5	Bà Đen (Nguồn gốc không rõ ràng, có giả thuyết là từ tín ngưỡng thờ cặp bà đen – bà trắng của Khmer)	Lễ vía bà, rước tượng	Đồng bằng sông Cửu Long
	6	Cá Ông	Cúng tế cầu tài lộc, bình an khi đi biểnLễ rước	Ven biển miền Trung
Người Minh Hương lưu vong	1	Thiên Hậu nương nương	Cúng tế để cầu tài lộc, bình an	Các khu người Tàu ven biển Việt Nam
	2	Quan Vũ	Cúng tế để cầu tài lộc và xin sự bảo vệ, trừ tà	Hà Nội, Hội An, Sài Gòn
	3	Ngọc Hoàng & Thiên đình Đạo giáo	Cúng tế	Hội An, Huế, Sài Gòn