Cải lương là gì? Các vở Cải lương nổi tiếng nhất

I. Cải lương là gì?

Cải lương là một thể loại nghệ thuật biểu diễn có sự kết hợp giữa các yếu tố âm nhạc, hát, múa và diễn xuất, thường được trình diễn trên sân khấu với sự tham gia của các nghệ sĩ.

Từ “cải lương” có nghĩa là “cải tiến” hoặc “sửa đổi” và ám chỉ việc cải tiến các vở kịch truyền thống.

II. Nguồn gốc của Cải lương

Cải lương là một thể loại nghệ thuật sân khấu truyền thống của người Việt Nam, xuất hiện vào cuối thế kỷ 19 và đầu thế kỷ 20.

Cải lương có nguồn gốc từ miền Nam Việt Nam, hình thành trên cơ sở dòng nhạc Đờn ca tài tử và dân ca miền Đồng bằng sông Cửu Long, nhạc xưa cổ. Cải lương ban đầu được phát triển dựa trên các hình thức kịch truyền thống của miền Nam Việt Nam như hát bội, hát chèo, hát tuồng và cải biên từ các câu chuyện dân gian, tiểu thuyết, tác phẩm văn học truyền thống. Thể loại này được các nhà nghiên cứu cho là có nguồn gốc từ các hình thức nghệ thuật sân khấu thời Lê, nhưng đã phát triển và đổi mới trong giai đoạn thời Pháp thuộc và hiện đại.

Trong quá trình phát triển, cải lương đã thể hiện sự kết hợp độc đáo giữa các yếu tố văn hóa dân tộc và nước ngoài, đặc biệt là yếu tố Trung Quốc và Ấn Độ. Đây là lý do tại sao cải lương có nhiều đặc trưng của các hình thức nghệ thuật khác như kịch bản chuyển thể từ tiểu thuyết, hài kịch, trích đoạn của những vở kịch kinh điển và ca nhạc.

Với nội dung phong phú, cải lương được yêu thích và phát triển rộng khắp ở miền Nam Việt Nam và trở thành một phần không thể thiếu trong văn hóa dân tộc.

III. Đặc điểm của Cải lương

Cải lương là một thể loại nghệ thuật biểu diễn có những đặc điểm riêng biệt như sau:

• Kết hợp giữa âm nhạc, hát, múa và diễn xuất: Cải lương được xây dựng trên sự kết hợp giữa những yếu tố âm nhạc, hát, múa và diễn xuất. Những yếu tố này được sắp xếp và phối hợp một cách hài hòa để tạo ra một tác phẩm nghệ thuật hoàn chỉnh.
• Truyền tải thông điệp và cảm xúc: Cải lương thường được sử dụng để truyền tải các thông điệp và cảm xúc của nhân vật trong câu chuyện. Diễn viên cải lương sử dụng cách nói, cử chỉ và động tác để thể hiện cảm xúc và ý nghĩa của nhân vật.
• Kể chuyện thông qua những nhân vật gần gũi với đời sống: Cải lương thường kể câu chuyện về những nhân vật và tình huống gần gũi với đời sống thường nhật của người Việt Nam, như gia đình, tình yêu, cuộc sống xã hội, lịch sử, v.v.
• Sử dụng ngôn ngữ tiếng Việt và phong cách biểu diễn truyền thống: Cải lương được trình diễn bằng tiếng Việt, sử dụng các câu từ ngắn gọn, dễ hiểu và gần gũi với người xem. Phong cách biểu diễn cải lương thường mang tính truyền thống, tôn vinh các giá trị văn hóa và nghệ thuật của dân tộc.
• Được trình diễn trên sân khấu: Cải lương thường được trình diễn trên các sân khấu, với sự tham gia của các nghệ sĩ cải lương, nhạc công và các phụ trang khác. Sân khấu cải lương thường được thiết kế đẹp mắt và tinh tế để tạo ra không gian biểu diễn thu hút khán giả.
• Sử dụng những bộ trang phục đặc trưng: Một trong những đặc điểm quan trọng của cải lương là sự sắc sảo và đa dạng trong việc sử dụng trang phục. Những bộ trang phục cải lương thường được thiết kế với kiểu dáng đặc trưng và phù hợp với từng vai diễn trong câu chuyện.
• Thể hiện bản sắc văn hóa dân tộc: Cải lương không chỉ là một thể loại nghệ thuật biểu diễn, mà còn thể hiện bản sắc văn hóa dân tộc. Nó là một phần không thể thiếu trong di sản văn hóa của người Việt Nam, đóng góp tích cực vào sự phát triển của nền văn hóa nghệ thuật đất nước.
• Được yêu thích và ủng hộ rộng rãi: Cải lương là một thể loại nghệ thuật được yêu thích và ủng hộ rộng rãi ở Việt Nam. Nó đã trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống văn hóa của người Việt, đồng thời là một hình thức giải trí truyền thống được nhiều người ưa chuộng.

IV. Những nghệ sĩ nổi tiếng trong dòng nghệ thuật cải lương

Nhắc tới những nghệ sĩ hát cải lương nổi tiếng sẽ không thể thiếu những nghệ sĩ gạo cội hàng đầu, như: Út Trà ôn, Út Bạch Lan, Thanh Sang, Thanh Thanh Hoa, Tấn Tài, Hữu Phước, NSND Ái Liên, Tiêu Lang, NSƯT Kim Xuân, NSND Mạnh Tưởng, Tuấn Sửu – Bích Được, Thanh Thanh Hiền, cũng như các bộ đôi nổi tiếng như Thanh Sang – Thanh Nga và Bạch Tuyết – Hùng Cường, và Minh Vương – Lệ Thủy.

Bên cạnh đó, các soạn giả cải lương cũng đã góp phần đặc biệt vào thành công của loại hình nghệ thuật này, với những cái tên nổi tiếng như: Hà Triều, Hoa Phượng, Quy Sắc, Viễn Châu, Yên Lang, Thạch Tuyền, Năm Châu, Trần Hà, và Trần Hữu Trang.

V. Các vở Cải lương nổi tiếng nhất

Dưới đây là một số vở cải lương nổi tiếng nhất trong lịch sử, đã trở thành các tác phẩm kinh điển của nghệ thuật cải lương Việt Nam, đóng góp tích cực vào sự phát triển của văn hóa nghệ thuật Việt Nam.

1. Vở cải lương: Máu Nhuộm Sân Chùa (1991）

• Soạn giả: Yên Lang
• Nhân vật: Trần Tự Tâm, Bạch Thiên Nga
• Nghệ sĩ: Minh Cảnh, Lệ Thuỷ, Thanh Kim Huệ, Minh Vương, Thanh Sang, Diệp Lang

Một tuồng cải lương võ hiệp xưa quy tụ rất nhiều danh ca nổi tiếng ngày ấy như: Minh Cảnh, Lệ Thuỷ, Thanh Kim Huệ, Minh Vương, Thanh Sang, Diệp Lang,… và đến nay họ đã trở thành những “cây đa cây đề”, là tấm gương để những nghệ sĩ trẻ học hỏi và lan truyền tình yêu loại hình nghệ thuật mang đậm màu sắc dân tộc đến với công chúng.

Nội dung của tuồng Máu Nhuộm Sân Chùa chủ yếu kể về cuộc đời bi kịch và đầy sóng gió của nhân vật Trần Tự Tâm. Ân oán giang hồ, báo thù cho phụ mẫu đã bị sát hại từ khi cậu còn bé.

Giọng ca của nghệ sĩ Minh Cảnh đã sớm đi vào lòng của những fan hâm mộ cải lương. Máu Nhuộm Sân Chùa cũng là tuồng gắn liền với giọng ca NSND Lệ Thuỷ ngọt ngào và giàu tình cảm.

2. Vở cải lương: Tiếng Trống Mê Linh (1977)

• Soạn giả: Việt Dung, Vĩnh Điền
• Nhân vật: Trưng Trắc, Trưng Nhị, Lê Chân, Thi Sách,…
• Nghệ sĩ: Thanh Nga, Hà Mỹ Xuân, Thanh Sang, Hùng Minh, Bảo Quốc, Ngọc Nuôi,…

Lấy bối cảnh Giao Chỉ thời Bắc thuộc, Tiếng Trống Mê Linh là một trong những tuồng cải lương kinh điển hay nhất mọi thời đại. Câu từ giản dị nhưng đậm chất văn học, mang đến cho người xem một tác phẩm nghệ thuật xuất sắc, tái hiện cuộc khởi nghĩa Hai Bà Trưng trong lịch sử Việt Nam thật hào hùng.

Sau vở diễn này, cộng đồng giới mộ điệu cải lương đã rất yêu thích nghệ sĩ Thanh Nga và Thanh Sang. Đây cũng là vở tuồng đã tạo dựng tên tuổi cho họ trong giới. Dù không còn cơ hội để được nhìn thấy họ trên sân khấu, nhưng giọng hát của hai danh ca sẽ vẫn sống mãi trong lòng của khán thính giả.

3. Vở cải lương: Mùa Thu Trên Bạch Mã Sơn (Thập niên 70)

• Soạn giả: Yên Lang
• Nhân vật: Vương Hồ Vũ, Phùng Cẩm Loan, Trác Phùng Quân,…
• Nghệ sĩ: Minh Cảnh, Mỹ Châu, Minh Phụng, Lệ Thuỷ…

Soạn giả Yên Lang thật sự đã cho ra đời không ít tuồng cải lương ghi dấu ấn sâu đậm trong lòng fan hâm mộ. Mùa Thu Trên Bạch Mã Sơn cũng vậy, đây từng là vở cải lương “bội thu” cho đoàn Kim Chung và hãng đĩa Việt Nam, là bước đệm đưa những tên tuổi nghệ sĩ vang danh mãi đến hiện nay.

Được đánh giá là vở cải lương kiếm hiệp rất có giá trị tinh thần, đề cao sự chung thuỷ trong tình yêu, Mùa Thu Trên Bạch Mã Sơn có một cái kết đượm buồn nhưng cũng nhờ vậy đã khắc sâu vào tâm trí khán giả, khi mỗi lần nhắc đến tình yêu của Hồ Vũ và Cẩm Loan.

4. Vở cải lương: Đêm Lạnh Chùa Hoang (Thập niên 70)

• Soạn giả: Yên Lang
• Nhân vật: Hồ Bảo Xuyên, Tần Lĩnh Sơn
• Nghệ sĩ: Minh Vương, Lệ Thuỷ

Tuy không quá đặc sắc, nhưng Đêm Lạnh Chùa Hoang vẫn là một trong những tuồng cải lương được khán giả yêu thích qua nhiều thập niên. Hơn nữa, chính hai vai diễn này đã giúp hai nghệ sĩ Minh Vương và Lệ Thuỷ ngày càng nổi tiếng và được công chúng hết mực mến mộ.

Soạn giả Yên Lang như một bậc thầy tài hoa trong thể loại kiếm hiệp kỳ tình. Ông đã từng biên soạn ra nhiều vở cải lương được lòng công chúng, bằng những câu từ ngâm nga thơ mộng, lãng mạn, ngọt ngào mà không chút sáo rỗng.

5. Vở cải lương: Tiếng Hạc Trong Trăng (Thập niên 60)

• Soạn giả: Loan Thảo, Yên Ba
• Nhân vật: Xuyên Lan, Thy Đằng
• Nghệ sĩ: Thanh Nga, Thành Được, Thanh Sang,…

Đây là một trong số những tuồng cải lương rất nổi tiếng vào những năm 1960, từng được tái dựng nhiều lần và đưa giọng ca vàng của cố nghệ sĩ Thanh Nga thành danh.

Nội dung Tiếng Hạc Trong Trăng như một tấn bi kịch của cha con Xuyên Lan (Thanh Nga) và Thy Đằng (Thành Được). Sự hy sinh tất cả vì con gái thất lạc lâu năm của người cha tướng cướp, trong khi Xuyên Lan chỉ đau khổ vì phải nhìn mọi thứ bằng đôi mắt của kẻ ác mà không hề hay biết đó chính là cha ruột của mình.

6. Vở cải lương: Người Tình Trên Chiến Trận

• Soạn giả: Mộc Linh, Nguyên Thảo
• Nhân vật: A Khắc Thiên Kiều, A Khắc Chu Sa, A Khắc Lữ, Cổ Thạch Xuyên, Tiêu Minh, Tiêu Kim Yến, Lão mẫu
• Nghệ sĩ thể hiện: Minh Vương, Mỹ Châu, Thanh Tuấn, Thanh Kim Huệ

Đây là một vở cải lương tuồng cổ thuộc thể loại hồ quảng, được hai nhà soạn giả mộc Linh và Nguyên Thảo chấp bút dựa trên một tiểu thuyết kiếm hiệp của Hong Kong, đã thành công tạo nên một bức tranh bi tình võ hiệp cảm động lòng người.

Người Tình Trên Chiến Trận chủ yếu xoay quanh mối tình của hai nhân vật khác huyết thống chứ không chú tâm vào cuộc chiến giữa Mông Cổ và Tây Hạ. Bên cạnh đó, vở tuồng đã giúp danh ca Mỹ Châu và Lệ Thuỷ gây dấu ấn mạnh mẽ với hình tượng nhân vật tiểu thư A Khắc Thiên Kiều.

7. Vở cải lương: Chuyện Tình An Lộc Sơn

• Soạn giả: Thế Châu
• Nhân vật: Dương Thái Chân, Đường Minh Hoàng, An Lộc Sơn,…
• Nghệ sĩ: Thanh Nga, Thành Được, Tấn Tài, Ngọc Giàu, Minh Trung, Văn Chung,…

Nếu người hâm mộ cải lương đã từng xem hoặc nghe qua tuồng cải lương Chuyện Tình An Lộc Sơn chắc hẳn đã trải qua rất nhiều cung bậc cảm xúc khác nhau. Và không thể phủ nhận, khán giả đã hoàn toàn bị thuyết phục trước giọng ca sâu lắng đông đầy cảm xúc của những danh ca tài hoa trong giới cải lương thời bấy giờ.

Hơn nữa, sự tinh tế và đậm chất thơ trong nội dung đã được soạn giả Thế Châu thể hiện vô cùng hoàn hảo. Từng câu, từng chữ được trau chuốt tỉ mỉ phối hợp hoàn hảo tạo nên tác phẩm hay mà giới mộ điệu nhất định phải một lần thưởng thức.

8. Vở cải lương: Thái Hậu Dương Vân Nga

• Soạn giả: Hoa Phượng, Chi Lăng
• Nhân vật: Dương Vân Nga
• Nghệ sĩ: Bạch Tuyết, Mỹ Châu,…

Nhắc đến nhân vật Dương Vân Nga trong cải lương tuồng cổ, có lẽ chưa có giọng ca nào vượt qua được cái bóng sừng sững của cố nghệ sĩ Thanh Nga. Bên cạnh đó, đây cũng là vai diễn vô cùng đặc sắc và giúp NSƯT Bạch Tuyết trở thành một trong những giọng ca huyền thoại khi cô tái hiện lại vai diễn này.

Tuồng cải lương Thái Hậu Dương Vân Nga được đông đảo khán giả yêu thích cho đến tận hôm nay chính là nhờ vào nội dung sâu sắc và hình thức đẹp mắt. Nỗ lực thể hiện những câu từ, lời ca bằng những cảm xúc chân thật chạm đến trái tim khán thính giả của các nghệ sĩ góp phần lớn cho sự thành công và tiếng vang của tuồng cải lương này.

9. Vở cải lương: Kiếp Nào Có Yêu Nhau

• ​Soạn giả: Nguyên Thảo, Hạnh Trung
• Nhân vật: Mộ Dung Thạch, Thiên Kim
• Nghệ sĩ: Lệ Thuỷ, Minh Vương, Mỹ Châu,…

Thể theo phong trào phim chưởng trong những thập niên cũ, các tuồng cải lương cổ trang đa phần khai thác đề tài kiếm hiệp đan xen tình cảm bên cạnh những nội dung tái hiện các câu chuyện và sự kiện lịch sử.

Kiếp Nào Có Yêu Nhau cũng nằm trong số những tuồng cổ kiếm hiệp hấp dẫn. Nội dung xoay quanh mối tình sâu đậm nhưng bi đát giữa Mộ Dung Thạch và Thiên Kim. Cái kết dang dở có lẽ dễ khắc cốt ghi tâm hơn, khiến khán giả vẫn không thể nguôi ngoai và cảm xúc lại ùa về khi một lần nữa thưởng thức.

10. Vở cải lương: Tâm Sự Loài Chim Biển

• Soạn giả: Yên Lang, Nguyên Thảo
• Nhân vật: Thạch Vũ, Các Mộng Thuỳ Vương, Áo Vũ Cơ Hàn,…
• Nghệ sĩ: Mỹ Châu, Phượng Liên, Minh Phụng, Minh Vương,…

Chất thơ, cái tình, sự nhân vân trong Tâm Sự Loài Chim Biển đã khiến không biết bao nhiêu trái tim phải đắm chìm trong câu chuyện tình si của các nhân vật. Với giọng ca quá đỗi ngọt ngào và dạt dào cảm xúc của những tên tuổi đã trở thành “cây đa cây đề” trong nghề, tuồng cải lương thành công chinh phục giới mộ điệu là điều chẳng cần phải bàn cãi nữa.

Những vở cải lương nổi tiếng vừa kể trên đều có sức hút riêng đối với khán giả, với những câu chuyện đầy cảm xúc, tính nhân văn cao và đậm chất văn hóa dân gian Việt Nam.