Tất cả giáo pháp của Đức Phật sau này đều là sự phát triển mở rộng dựa trên nền tảng của Tứ Diệu Đế.
Tứ Diệu Đế chỉ rõ sự thật về cuộc sống khổ đau của con người, về nguồn gốc nguyên nhân dẫn đến đau khổ, về sự chấm dứt đau khổ và phương pháp thực hành dẫn đến việc chấm dứt khổ đau. Giáo lý này bao hàm đầy đủ cả hai mặt lý thuyết và thực hành.
Diệu đế thứ nhất
Diệu đế thứ nhất còn được gọi là nguyên lý của dukkha, tuyên bố rằng sống là phải đau khổ. Thuật ngữ này có thể gây nhầm lẫn, vì Phật giáo không cho rằng tất cả các trải nghiệm đều khó chịu. Khái niệm về dukkha tinh tế hơn, gợi ý những ý tưởng như lo lắng, thất vọng hoặc không hài lòng. Đây là niềm tin cốt lõi của Phật giáo, và tất cả các niềm tin và thực hành khác đều dựa trên chân lý thứ nhất này.
Các Phật tử tin rằng dukkha giải thích những gì sai trái đối với con người: đau khổ do có những ham muốn sai lầm, cụ thể là ham muốn những thứ chỉ là tạm thời. Vấn đề này được giải thích trong Diệu đế thứ hai.
Diệu đế thứ hai
Diệu đế thứ hai của Phật giáo, còn được gọi là anicca (“vô thường”) hoặc tanha (“tham ái”), tuyên bố rằng không có gì trong vũ trụ là vĩnh cửu hoặc bất biến. Trên thực tế, ngay cả cái Tôi cũng không phải là vĩnh cửu hay bất biến. Đây là lời giải thích của Phật giáo về lý do tại sao loài người lại như chúng ta. Vì đau khổ là do ham muốn những gì là vô thường, nên tất cả mọi ham muốn cuối cùng đều dẫn đến đau khổ. Ngay cả những ham muốn tích cực cũng kéo dài vòng luân hồi và dukkha. Để vượt qua điều này, người ta phải hiểu Chân lý cao quý thứ ba (Diệu đế thứ ba).
Diệu đế thứ ba
Diệu đế thứ ba cho rằng cách duy nhất để giải thoát khỏi vòng đau khổ, chết chóc và tái sinh là loại bỏ hoàn toàn ham muốn đối với những thứ thuộc về vật chất. Phật giáo coi đây là câu trả lời cho câu hỏi “làm thế nào để chúng ta sửa chữa những điều sai trái của nhân loại?” Trên thực tế, chân lý cao quý thứ ba kêu gọi loại bỏ tuyệt đối mọi ham muốn, tốt, xấu, và những thứ khác. Phương cách để thực hiện điều này được tìm thấy trong Diệu đế thứ tư.
Diệu đế thứ tư
Diệu đế thứ tư là việc tuân theo Bát Chánh Đạo giúp cho con người có thể loại bỏ những ham muốn. Kế hoạch của Phật giáo về “phương cách” sửa chữa những sai sót của nhân loại được tìm thấy ở đây. Bát chánh đạo được định nghĩa là chánh kiến, chánh định, chánh ngữ, hành vi đúng, sinh kế đúng, nỗ lực đúng, nhận thức đúng và thiền định đúng.
Theo Phật giáo, con người có thể chấm dứt vòng luân hồi và khổ đau bằng cách áp dụng Tứ Diệu Đế và sống theo Bát Chánh Đạo. Điều này dẫn một người đến trạng thái hoàn toàn không còn ham muốn, thèm muốn, bám víu, hoặc thất vọng. Trạng thái “hư vô” này được gọi là Niết bàn và là sự thay thế của Phật giáo cho thiên đàng. Người đạt được Niết bàn không còn tồn tại như một cá thể, và dừng quá trình luân hồi của sự tái sinh và sự chết trở lại.
